Εκκλησίες στον Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας που υπήρχαν κατά τον αγώνα του γένους το 1821
Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Η περιοχή του Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας πάντα κατοικούνταν από θεοσεβούμενους Ορθόδοξους Χριστιανούς οι οποίοι, κόντρα σε όλες της αντιξοότητες των αιώνων σκλαβιάς, έκτιζαν και φρόντιζαν τις εκκλησίες τους. Μπορεί αυτοί να έμεναν σε καλύβες κοντά στις στάνες με τα ζωντανά τους αλλά για τον Θεό και τους Αγίους τους ήθελαν να έχουν το πιο καλό «σπίτι». Εκεί συγκεντρώνονταν τις Κυριακές για την Θεία Λειτουργία, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, και στο πανηγύρι όταν γιορτάζανε τον Άγιο. Όλο το χωριό πήγαινε στους γάμους στα βαφτίσια στις κηδείες και στα μνημόσυνα. Μέσα από το Ευαγγέλιο και τα άλλα ιερά βιβλία τα Ελληνόπουλα μάθαιναν γράμματα. Ο Αιτωλοακαρνάνας Άγιός μας Κοσμάς ο Αιτωλός περπάτησε και δίδαξε σε όλα τα χωριά του Βάλτου. Με την παρουσία και τα λόγια του μετέδωσε τα ιδανικά περί Θρησκείας και πατρίδας στην προηγούμενη γενιά του είκοσι ένα. Και με φρέσκα στα αυτιά τους τα σοφά εμψυχωτικά του λόγια, μεγάλωσε η επόμενη γενιά των εξεγερμένων Βαλτινών Ηρώων. Γενιά που κράτησε τις Θερμοπύλες της Δυτικής Ελλάδας και έδωσε το αίμα της στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου, πράγμα που ακόμα δεν έχει αναγνωριστεί όσο θα έπρεπε…
Οι αλλόθρησκοι κατακτητές γνώριζαν από πρώτο χέρι το πόσο επικίνδυνη γιαυτούς περιοχή ήταν ο Βάλτος και οι ανυπόταχτοι σκληραγωγημένοι κάτοικοί του και κάθε φορά που «θύμωναν» κατέστρεφαν τους Ιερούς χώρους για παραδειγματισμό, αλλά και για να τους πονέσουν πιο πολύ ποδοπατώντας και καίγοντας τους τόπους συναθροίσεως τους.
Άπειρες οι εκκλησίες που καταστράφηκαν εκ θεμελίων στα τετρακόσια χρόνια μέχρι νάρθει η πολυπόθητη ελευθερία στον τόπο. Σε όλα τα χωριά του Βάλτου έμειναν ερείπια, σωριασμένα λιθάρια σε κάποιες μεριές, και οι προφορικές διηγήσεις των παλιότερων μας λένε σε ποιόν Άγιο ήταν αφιερωμένος ο γκρεμισμένος ναός.
Η Επανάσταση του 1821 βρήκε όρθιες λίγες εκκλησίες στον Ορεινό Βάλτο. Είχαν προηγηθεί οι καταστροφές των απεσταλμένων από τον Αλή Πασά Τουρκαλβανών που το 1806 είχαν ισοπεδώσει δεκάδες, σκοτώσανε και πουλήσανε για σκλάβους χιλιάδες προγόνων μας…
Ας ανατρέξομε σ’ αυτές τις εκκλησίες που υπήρξαν το 1821 και διασώθηκαν-πολλές φορές κυριολεκτικά από θαύμα-και που υπάρχουν ακόμα σήμερα και λειτουργούνται.
Η Μονή στα Ρέθα.
Βόρεια από την Αμφιλοχία 30 χιλιόμετρα, στους λόφους του Μακρυνόρους, βρίσκεται το μεσαιωνικό μοναστήρι Ρέθα. Αφιερωμένο στην Παναγία την Αρεθιώτισσα γιορτάζει στις 8 Σεπτέμβρη και συγκεντρώνει χιλιάδες πιστούς από όλο τον Βάλτο, αλλά και από τον νομό Άρτας και άλλες περιοχές όπως Ξηρόμερο και Αγρίνιο. Είναι το παλιότερο μεγαλύτερο και πιο γνωστό Μοναστήρι στον Βάλτο. Το εσωτερικό του ναού καλύπτεται από τοιχογραφίες. Πίσω από το ιερό βρίσκεται ο τάφος του Ηγούμενου Άνθιμου Βρεττού που απεβίωσε το 1870. Το Μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα και δημιουργήθηκε στους χώρους του μουσείο με πολλά εκθέματα, εργαλεία και αντικείμενα παλαιότερων εποχών.
Η Μονή κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Βαρετάδα.
Κοντά στο χωριό Βαρετάδα στα 20 χιλιόμετρα από την Αμφιλοχία σε ένα καταπράσινο τοπίο βρίσκεται ο κτισμένος το 1783 ναός-βάσει επιγραφής στον τοίχο-της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σαν Μοναστήρι λειτούργησε επί Τουρκοκρατίας μέχρι την διάλυσή του επί Όθωνα, όπως και τα περισσότερα Μοναστήρια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Ο κύριος ναός είναι γεμάτος με τοιχογραφίες. Ανακαινίστηκε πρόσφατα και κατασκευάστηκε καινούργιο τέμπλο. Εξωτερικά υπάρχουν δύο κτήρια με κελιά. Μεγάλη Άγια μορφή ήταν ο Ηγούμενος Αγάπιος. Η μονή γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Η Μονή Αγίας Παρασκευής στα Σαρδήνινα.
Στην κοινότητα Σαρδηνίων ανήκει το Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Βρίσκεται 3 χιλ. από την Βαρετάδα, περίπου 2 χιλιόμετρα έξω από τον επαρχιακό δρόμο. Κτίστηκε τον 18ο αιώνα και αποτελούσε όπως όλα τα Μοναστήρια του Βάλτου τόπο συνάντησης των επαναστατημένων οπλαρχηγών του αγώνα. Το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες και επιγραφές. Πριν περίπου 15 χρόνια ανακαινίστηκε και η τοποθεσία που βρίσκεται εντυπωσιάζει τους επισκέπτες. Γιορτάζει στις 26 Ιούλη και συγκεντρώνει πιστούς από όλη την περιοχή.
