Εκκλησίες στον Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας που υπήρχαν κατά τον αγώνα του γένους το 1821
Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Η περιοχή του Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας πάντα κατοικούνταν από θεοσεβούμενους Ορθόδοξους Χριστιανούς οι οποίοι, κόντρα σε όλες της αντιξοότητες των αιώνων σκλαβιάς, έκτιζαν και φρόντιζαν τις εκκλησίες τους. Μπορεί αυτοί να έμεναν σε καλύβες κοντά στις στάνες με τα ζωντανά τους αλλά για τον Θεό και τους Αγίους τους ήθελαν να έχουν το πιο καλό «σπίτι». Εκεί συγκεντρώνονταν τις Κυριακές για την Θεία Λειτουργία, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, και στο πανηγύρι όταν γιορτάζανε τον Άγιο. Όλο το χωριό πήγαινε στους γάμους στα βαφτίσια στις κηδείες και στα μνημόσυνα. Μέσα από το Ευαγγέλιο και τα άλλα ιερά βιβλία τα Ελληνόπουλα μάθαιναν γράμματα. Ο Αιτωλοακαρνάνας Άγιός μας Κοσμάς ο Αιτωλός περπάτησε και δίδαξε σε όλα τα χωριά του Βάλτου. Με την παρουσία και τα λόγια του μετέδωσε τα ιδανικά περί Θρησκείας και πατρίδας στην προηγούμενη γενιά του είκοσι ένα. Και με φρέσκα στα αυτιά τους τα σοφά εμψυχωτικά του λόγια, μεγάλωσε η επόμενη γενιά των εξεγερμένων Βαλτινών Ηρώων. Γενιά που κράτησε τις Θερμοπύλες της Δυτικής Ελλάδας και έδωσε το αίμα της στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου, πράγμα που ακόμα δεν έχει αναγνωριστεί όσο θα έπρεπε…
Οι αλλόθρησκοι κατακτητές γνώριζαν από πρώτο χέρι το πόσο επικίνδυνη γιαυτούς περιοχή ήταν ο Βάλτος και οι ανυπόταχτοι σκληραγωγημένοι κάτοικοί του και κάθε φορά που «θύμωναν» κατέστρεφαν τους Ιερούς χώρους για παραδειγματισμό, αλλά και για να τους πονέσουν πιο πολύ ποδοπατώντας και καίγοντας τους τόπους συναθροίσεως τους.
Άπειρες οι εκκλησίες που καταστράφηκαν εκ θεμελίων στα τετρακόσια χρόνια μέχρι νάρθει η πολυπόθητη ελευθερία στον τόπο. Σε όλα τα χωριά του Βάλτου έμειναν ερείπια, σωριασμένα λιθάρια σε κάποιες μεριές, και οι προφορικές διηγήσεις των παλιότερων μας λένε σε ποιόν Άγιο ήταν αφιερωμένος ο γκρεμισμένος ναός.
Η Επανάσταση του 1821 βρήκε όρθιες λίγες εκκλησίες στον Ορεινό Βάλτο. Είχαν προηγηθεί οι καταστροφές των απεσταλμένων από τον Αλή Πασά Τουρκαλβανών που το 1806 είχαν ισοπεδώσει δεκάδες, σκοτώσανε και πουλήσανε για σκλάβους χιλιάδες προγόνων μας…
Ας ανατρέξομε σ’ αυτές τις εκκλησίες που υπήρξαν το 1821 και διασώθηκαν-πολλές φορές κυριολεκτικά από θαύμα-και που υπάρχουν ακόμα σήμερα και λειτουργούνται.
Η Μονή στα Ρέθα.
Βόρεια από την Αμφιλοχία 30 χιλιόμετρα, στους λόφους του Μακρυνόρους, βρίσκεται το μεσαιωνικό μοναστήρι Ρέθα. Αφιερωμένο στην Παναγία την Αρεθιώτισσα γιορτάζει στις 8 Σεπτέμβρη και συγκεντρώνει χιλιάδες πιστούς από όλο τον Βάλτο, αλλά και από τον νομό Άρτας και άλλες περιοχές όπως Ξηρόμερο και Αγρίνιο. Είναι το παλιότερο μεγαλύτερο και πιο γνωστό Μοναστήρι στον Βάλτο. Το εσωτερικό του ναού καλύπτεται από τοιχογραφίες. Πίσω από το ιερό βρίσκεται ο τάφος του Ηγούμενου Άνθιμου Βρεττού που απεβίωσε το 1870. Το Μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα και δημιουργήθηκε στους χώρους του μουσείο με πολλά εκθέματα, εργαλεία και αντικείμενα παλαιότερων εποχών.
Η Μονή κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Βαρετάδα.
Κοντά στο χωριό Βαρετάδα στα 20 χιλιόμετρα από την Αμφιλοχία σε ένα καταπράσινο τοπίο βρίσκεται ο κτισμένος το 1783 ναός-βάσει επιγραφής στον τοίχο-της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σαν Μοναστήρι λειτούργησε επί Τουρκοκρατίας μέχρι την διάλυσή του επί Όθωνα, όπως και τα περισσότερα Μοναστήρια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Ο κύριος ναός είναι γεμάτος με τοιχογραφίες. Ανακαινίστηκε πρόσφατα και κατασκευάστηκε καινούργιο τέμπλο. Εξωτερικά υπάρχουν δύο κτήρια με κελιά. Μεγάλη Άγια μορφή ήταν ο Ηγούμενος Αγάπιος. Η μονή γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Η Μονή Αγίας Παρασκευής στα Σαρδήνινα.
Στην κοινότητα Σαρδηνίων ανήκει το Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Βρίσκεται 3 χιλ. από την Βαρετάδα, περίπου 2 χιλιόμετρα έξω από τον επαρχιακό δρόμο. Κτίστηκε τον 18ο αιώνα και αποτελούσε όπως όλα τα Μοναστήρια του Βάλτου τόπο συνάντησης των επαναστατημένων οπλαρχηγών του αγώνα. Το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες και επιγραφές. Πριν περίπου 15 χρόνια ανακαινίστηκε και η τοποθεσία που βρίσκεται εντυπωσιάζει τους επισκέπτες. Γιορτάζει στις 26 Ιούλη και συγκεντρώνει πιστούς από όλη την περιοχή.
Η Μονή του Αγίου Νικολάου στο Χαλκιόπουλο.
Στις ανατολικές πλαγιές του Μακρυνόρους, σε απόσταση 4,5 χιλ. χαλικόδρομου απ’ τον συνοικισμό της Αρωνιάδας Χαλκιοπούλων, μέσα σε ένα ειδυλλιακό τοπίο γεμάτο με αιωνόβιες βελανιδιές βρίσκεται η μονή του Αγίου Νικολάου. Κάθε χρόνο στις 20 του Μάη γιορτάζετε η Ανακομιδή Και Μετακομιδή Του Ιερού Λειψάνου Του Αγίου. ( Από τα Μύρα Μικράς Ασίας στο Μπάρι Ιταλίας την 1η Απριλίου έως την 20η Μάη του 1087 μ.Χ.) Παλιό Μοναστήρι που επί Τουρκοκρατίας ήταν τόπος συνάθροισης των αγωνιστών. Τα κτήματα του έφθαναν μέχρι την Γέφυρα Βέργας, μέχρι πριν 70 χρόνια τα λέγαμε «βακούφικα».
Η εκκλησία του Αγίου Θωμά στον Παλιό Εμπεσό.
Η παλιά πετρόκτιστη εκκλησία του Αγίου Θωμά κτίστηκε το 1700 από τον καπετάνιο Σταθά από την Δούνιστα, (σημερινή ονομασία Σταθάς-άλλαξε το 1928-τιμώντας τον γιό του, τον Γιάννη Σταθά που σαν ναύαρχος των 70 μαύρων πλοίων έδρασε κατά των Τούρκων στο Βόρειο Αιγαίο το 1807 μ.Χ.) Περίπου εκατό χρόνια αργότερα κτίστηκε το ψηλό εντυπωσιακό καμπαναριό του. Ήταν η επίσημη-κεντρική εκκλησία του χωριού που ήταν διάσπαρτο στην πλαγιά του βουνού μέχρι την δεκαετία του 80. Τότε κτίστηκε ο νέος Εμπεσός και νέα εκκλησία στην κοιλάδα του Ινάχου. Δίπλα του είναι το κοιμητήριο. Ο ναός βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το ασφαλές καταφύγιο/αποκλίστρα της ιστορικής Μηλιάς-γενέτειρας πολλών γνωστών ηρώων του αγώνα αλλά και πολύ περισσότερο άγνωστων μη καταγεγραμμένων από την επίσημη ιστορία πατριωτών-και ήταν τόπος συνάντησης και προσκυνήματοςτων Βαλτινών αγωνιστών της επανάστασης του 21. Στην γιορτή που γίνεται την Κυριακή του Θωμά μετά το Πάσχα έρχεται πλήθος προσκυνητών από όλη την περιοχή.
Η εκκλησία της Σβάρνας στο Πατιόπουλο.
Βρίσκεται στο παλιό Πατιόπουλο σε ένα καθαρά βουνήσιο τοπίο και είναι αφιερωμένη στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Κτίστηκε τον 18ο αιώνα αλλά πολύ πιθανόν να είναι ο ναός ακόμα παλιότερος. Μελέτη εμπεριστατωμένη έχει κάνει επιστημονικό κλιμάκιο της 8ης Εφορίας Βυζαντινών μνημείων των Ιωαννίνων πριν από 24 χρόνια. (19.06.1997)
Δεν υπάρχουν φωτογραφίες επί του παρόντος.
==============================================================================
Η σπηλαιο-εκκλησία του Αγίου Ανδρέα του Ερημίτη στην Καλάνα.
Tο βουνό της Καλάνας με τις πολλές σπηλιές και τα δάση του, στην μακραίωνη ιστορία του Ορεινού Βάλτου, πάντα ήταν το ασφαλές καταφύγιο για τους κατατρεγμένους σε πολεμικές καταστάσεις κατοίκους. Ειδικά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι αγωνιστές Χαλκιοπουλίτες είχαν εδώ πάνω τα ταμπούρια τους και κρατούσαν άμυνα στους εισβολείς που δεν τολμούσαν να πλησιάσουν. Η Καλάνα σε όλες τις δύσκολες καταστάσεις ήταν η πιο σίγουρη «αποκλίστρα». Στην εποχή μας τα πολεμικά γεγονότα έχουν λησμονηθεί και παραμένει μόνο η μνήμη και η λατρεία για τον Άγιο Ανδρέα τον Ερημίτη που ήρθε πριν οκτώ αιώνες και μόνασε σε μια σπηλιά νηστεύοντας και προσευχόμενος. Κάθε χρόνο στις 15 Μάη στην γιορτή του εκατοντάδες πιστοί από όλο τον Βάλτο και το Αγρίνιο ανηφορίζουν το 20λεπτο μονοπάτι από την Αγραπιδούλα έως την σπηλιά του Αγίου. Ο ακάματος Αρχιεπίσκοπος Αιτωλίας και Ακαρνανίας Κοσμάς ανελλιπώς παρίσταται στην Θεία Λειτουργία μέσα στην σπηλιά. Οι πιστοί επιστρέφοντας στο ξέφωτο βρίσκουν στρωμένα τραπέζια με πλούσια φαγητά-κυριαρχεί το ψητό κρέας-που οι φιλόξενοι Χαλκιοπουλίτες προσφέρουν. Οι δύο Πολιτιστικοί σύλλογοι του χωριού εργάζονται συνεργαζόμενοι για να διατηρήσουν την παράδοση της φιλοξενίας του τόπου.
Το ερημοκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών στον Αντρώνη
Σε ευθεία γραμμή 2,5 χιλιομέτρων από την σπηλιά του Αγίου Ανδρέα προς τα ανατολικά-νότιο-ανατολικά βρίσκεται το ερημοκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών στην μέση ενός γκρεμού στην βόρεια πλευρά του Αντρώνη σε περίπου 850 μέτρα υψόμετρο. Εκεί στο μικρό εκκλησάκι γιορτάζονται οι Άγιοι ταξιάρχες στις 8 Νοεμβρίου. Η τοποθεσία είναι μοναδική, λίγο δύσβατη και χρειάζεται προσοχή ειδικά τις βροχερές μέρες. Η θέα της λίμνης Κρεμαστών με τα νησάκια της από το «μπαλκόνι» στον κάθετο βράχο είναι μοναδική και αποζημιώνει τον τολμηρό επισκέπτη-προσκυνητή. Το μικρούλι εκκλησάκι ανήκει στην κοινότητα Τρικλίνου και αποτελούσε μοναδικό καταφύγιο στα δύσκολα χρόνια…
Άγιοι Απόστολοι στους Ψευτούς-Παλιοχώρι, στο Μπαμπαλιό.
Τα απομεινάρια της κατεστραμμένης από τους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά εκκλησίας βρίσκονται στο σβησμένο από τον χάρτη χωριό Ψευτοί. Τα ερείπια του έχουν παραμείνει γνωστά σαν «Παλιοχώρι» κι έτσι αναφέρονται και σε παλιό στρατιωτικό χάρτη. Είναι στην κορυφή λόφου που δεσπόζει πάνω από το χωριό Μπαμπαλιό. Το πυκνό δάσος από αριές πουρνάρια και άλλα δένδρα κρύβει τα περίπου 50 γκρεμισμένα σπίτια. Επί Ηγουμένου της Μονής Βαρετάδας Αγάπιου περί το 1806 μ.Χ. απόσπασμα καθ’ οδό προς τους Ψευτούς νύχτωσε και κατέλυσε στο Μοναστήρι. Ο Αγάπιος κατάλαβε τα δολοφονικά τους σχέδια και με ένα καλογεροπαίδι ειδοποίησε την νύχτα τους κατοίκους. Εκείνοι πήραν μαζί τους ότι μπορούσαν να κουβαλήσουν και πέρασαν τον Ίναχο προς το Μαλατέικο. Πολλούς τους πρόλαβαν στον δρόμο και τους έσφαξαν…Κάποιοι πέρασαν τον Αχελώο και σώθηκαν. Σκόρπισαν στους τέσσερες ανέμους σε Ρούμελη και Μωριά. Ο Πρόεδρος του Μπαμπαλιού Αναστάσιος Αποστολάκης ανάβει το καντήλι στα ερείπια των Αγίων Αποστόλων. Πρωτοστατεί και προσδοκά να κτιστεί έστω και ένα μικρό εκκλησάκι εκεί ψηλά, που σαν φάρος θα φέγγει στην περιοχή και θα θυμίζει τι έχει τραβήξει η Ρωμιοσύνη. Ας ευχηθούμε να καταφέρει να το ξανακτίσει, ο καθένας ας βάλει το λιθαράκι του…
Απόστολος Κων/νου Καρακώστας
