Ημερίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αγρινίου στο Παναιτώλιο
Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η 3η κατά σειρά Ημερίδα της Ιστορικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας στο Παναιτώλιο Αγρινίου το Σάββατο βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου.
Η πρώτη ημερίδα έγινε στα βόρεια της λίμνης Τριχωνίδας, στην Δογρή (28.11.2021), η δεύτερη στα νότια της, στην Γαβαλού (23.10.2022) και η Τρίτη στα δυτικά της, στο Παναιτώλιο. Κάθε Ημερίδα συνδιοργανώνεται με τον Πολιτιστικό Σύλλογο της κάθε περιοχής. Αυτή την φορά με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παναιτωλίου «Χρήστος Καπράλος». Διεξήχθη στην αίθουσα εκδηλώσεων του Κοινοτικού Γραφείου.
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πράξης: «Διαχρονική εξέλιξη παραδόσεων και εθιμικών δρώμενων στον αγροτικό χώρο της Αιτωλοακαρνανίας» του προγράμματος LEADER της Τριχωνίδα Α.Ε., Αναπτυξιακής Ανώνυμης Εταιρείας Ο.Τ.Α., του προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020
Το θέμα της Ημερίδας ήταν «Γενέσια, γαμήλια και νεκρικά έθιμα και παραδόσεις στον αγροτικό χώρο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα».
Η μεγάλη συνεδριακή αίθουσα γέμισε από τους ενδιαφερόμενους για τις σπουδαίες ομιλίες των επιστημόνων καθηγητών που συμμετείχαν. Οι καρέκλες που προστέθηκαν δεν έλυσαν το πρόβλημα, πολλοί παρακολούθησαν τους ομιλητές όρθιοι ή και έξω από την μεγάλη αίθουσα, στο πεζοδρόμιο.
Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η κυρία Ευδοκία Καλαντζή, Οικονομολόγος, Ταμίας του Πολιτιστικού Συλλόγου Παναιτωλίου "Χρήστος Καπράλος".
Η έναρξη της εκδήλωσης έγινε με τον χαιρετισμό του Προέδρου της Ιστορικής & Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας με έδρα το Αγρίνιο, κυρίου Γεωργίου Σταμάτη. Αφιέρωσε την Ημερίδα στον εκλιπόντα Αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Βάτσιο που έφυγε από την ζωή πριν 9 χρόνια.
Καλωσόρισε στην ημερίδα τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Αιτωλίας και Ακαρνανίας κκ. Δαμασκηνό που με την παρουσία του τίμησε την εκδήλωση, τους Αντιδημάρχους του Δήμου Αγρινίου, τα μέλη και τους φίλους της Αρχαιολογικής Εταιρείας και όλους τους εκπροσώπους πολιτιστικών συλλόγων και φορέων.
Έκανε σύντομη αναδρομή στις 2 προηγούμενες ημερίδες που έγιναν στα πλαίσια του προγράμματος της Αναπτυξιακής Εταιρείας ΤΡΙΧΩΝΙΔΑ Α.Ε. Αναφέρθηκε στην 3η που πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παναιτωλίου «Χρήστος Καπράλος». Θύμισε ότι με το πέρας των ομιλιών θα επακολουθήσει μουσική εκδήλωση με τραγούδια γύρω από τον Κύκλο της Ζωής του ανθρώπου.
Ευχαρίστησε στην συνέχεια όλους ανεξαιρέτως τους ομιλητές, τον κύριο Κώστα Κονταξή, τις κυρίες Μαρία Γκιρτζή, Κωνσταντίνα Μπάδα, Ολυμπία Βικάτου, Μαρία Αγγέλη και τον κ. Θάνο Κώτση, οι οποίοι με ιδιαίτερη χαρά αποδέχτηκαν και αγκάλιασαν την πρόσκλησή της Εταιρείας να ξεδιπλώσουν μέσα από τις εισηγήσεις τους πτυχές του Κύκλου της Ζωής, από τη χαρά της γέννησης μέχρι τη λύπη του θανάτου. Ακόμα ευχαρίστησε εκ των προτέρων τον Σεβασμιώτατο Ποιμενάρχη μας κκ. Δαμασκηνό που αμέσως αποδέχθηκε την πρόσκληση να απευθύνει χαιρετισμό στην εκδήλωση και του ευχήθηκε μέσα από την καρδιά του καλή δύναμη στα νέα του καθήκοντα που του εμπιστεύθηκε η σεπτή ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος και τον διαβεβαίωσε ότι η Αρχαιολογική Εταιρεία θα είναι στο πλευρό του όλο το διάστημα της ποιμαντορίας του.
Ακόμα ευχαρίστησε τον Δήμαρχο Αγρινίου, κ. Γεώργιο Παπαναστασίου, Πρόεδρο, τον κ. Χάρη Καφρίτσα, Γενικό Διευθυντή, τον κ. Βασίλειο Φωτάκη, Διευθύνοντα Σύμβουλο, τον κ. Παντελή Μετζεντζή, μέλος της Ομάδας Τοπικής Δράσης της Αναπτυξιακής Εταιρείας ΤΡΙΧΩΝΙΔΑ Α.Ε. που είναι πάντα δίπλα στην αντιμετώπιση σκοπέλων και στην εύρεση λύσεων σε θέματα διοικητικής και οικονομικής φύσεως που ανακύπτουν κατά την υλοποίηση του προγράμματος. Τα μέλη του Δ.Σ. της Εταιρείας για τη συμβολή τους στη διοργάνωση της ημερίδας, την Πρόεδρο, κυρία Μαρία Ψηλού και τα μέλη του Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Παναιτωλίου «Χρήστος Καπράλος», καθώς συνέβαλαν τα μέγιστα για την άρτια διοργάνωση και επιτυχία της δράσης, την κυρία Ευσταθία Γρέντζελου, τον κύριο Γεώργιο Αθανασόπουλο, την κυρία Ειρήνη Τριανταφυλλίδη και τον κύριο Παναγιώτη Ζαχαράκη, οι οποίοι μέσα από τις μουσικές τους νότες θα ανασύρουν θρύλους και θύμησες της περιοχής, τον κ. Γρηγόριο Βασιλόπουλο, εκπρόσωπο του Επιμελητηρίου Αιτωλοακαρνανίας και χορηγό της μουσικής εκδήλωσης, τον αρχιτέκτονα μηχανικό κύριο Ανδρέα Τεγούση για τη σχεδίαση της αφίσας της εκδήλωσης, της πρόσκλησης και του προγράμματος, τον κύριο Δημήτριο Τζιώλη, Γενικό Γραμματέα του Δήμου Αγρινίου, ο οποίος φρόντισε για τον ευπρεπισμό της φιλόξενης αίθουσας, σε όλους τους στενούς συνεργάτες κυρίους Δημήτριο Καρακώστα, Χαράλαμπο Μπασχέντη και Βασίλειο Καπελλάκη. Και τέλος ευχαρίστησε πολύ όλους και τον καθένα ξεχωριστά που τίμησαν με την παρουσία τους την ημερίδα και που πάντα βρίσκονται στο πλευρό της Εταιρείας σε κάθε της δράση.
Εκ μέρους του συν διοργανωτή Πολιτιστικού Συλλόγου Παναιτωλίου «Χρήστος Καπράλος», η Πρόεδρός του κυρία Μαρία Ψηλού καλωσόρισε τον Σεβαστό Μητροπολίτη κκ. Δαμασκηνό και τους καλεσμένους στην Ημερίδα με τα παρακάτω λόγια:
«Σας ευχαριστώ που τιμήσατε με την παρουσία σας την σημερινή μας εκδήλωση στο ωραίο και ιστορικό περιβάλλον του Παναιτωλίου. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Χρήστος Καπράλος» ευχαριστεί ιδιαιτέρως το Δ.Σ. της Ιστορικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Αγρινίου για την πρωτοβουλία της οργάνωσης και για την άριστη συνεργασία στην πραγματοποίηση της ημερίδας. Θέμα της ημερίδας ως γνωστόν αφορά σε ήθη και έθιμα που πλαισιώνουν καίρια γεγονότα της ζωής και συνοδεύουν τον λαϊκό άνθρωπο από την γέννηση μέχρι τον θάνατό του. (Από το νανούρισμα μέχρι το μοιρολόι). Τα έθιμα αυτά αποτελούν σημαντικά στοιχεία του οικογενειακού και κοινωνικού βίου, χαρακτηρίζουν την ποιότητα του λαϊκού πολιτισμού και οδηγούν στην βαθύτερη κατανόηση της νοοτροπίας των παραδόσεων και του τρόπου ζωής σε κάθε φάση της ιστορικής πορείας του λαού. Οι καταξιωμένοι εισηγητές της ημερίδας θα παρουσιάσουν την διαχρονική τήρηση ή διαφοροποίηση των εθίμων γέννησης γάμου και θανάτου σαν ένα συναρπαστικό ταξίδι από το χθες στο σήμερα. Τους ευχαριστούμε θερμά, Επίσης ευχαριστούμε πολύ την κυρία Ευσταθία Γρέντζελου και τους μουσικούς της που θα πλαισιώσουν την εκδήλωση με σχετικές με το θέμα παραδοσιακές μελωδίες και τραγούδια. Ευχαριστώ όλους».
Πρώτος ομιλητής της βραδιάς ο κύριος Κώστας Δ. Κονταξής, τέως Επίκουρος Καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και συγγραφέας ιστορικών και Λαογραφικών βιβλίων.
Μίλησε για τα Ήθη και έθιμα του κύκλου/σταθμούς της ανθρώπινης ζωής στην αγροτική κοινωνία της Αιτωλοακαρνανίας: τη γέννηση-βάπτιση, το γάμο και το θάνατο.
Μίλησε με πολύ παραστατικά λόγια για τις συνήθειες του λαού μας στα διάφορα στάδια του βίου, για την γέννηση την εγκυμοσύνη τον τοκετό την λοχεία και την προτίμηση των ανθρώπων για τα αγόρια γιατί τα θεωρούσαν τους «στυλοβάτες» του σπιτιού και τους άξιους συνεχιστές του ονόματος κάθε οικογένειας. Για τις φροντίδες, από τους οικείους, για την έγκυο και τη λεχώνα. Για την βάπτιση, που θεωρούνταν ως μια θωράκιση των νηπίων απέναντι στο θάνατο. Για τα έθιμα της βάπτισης και τα ονόματα των παππούδων/γιαγιάδων που δίνονταν στα παιδιά.
Μίλησε πολύ περιγραφικά και παρεμβάλλοντας γνωστές παροιμίες για τα προξενιά, αρραβώνες, γάμους και τα γλέντια που ακολουθούσαν.
Και περιέγραψε τον θάνατο που για τους κατοίκους της αγροτικής κοινωνίας της Αιτωλοακαρνανίας ήταν το απόλυτο κακό. Τον αντιμετώπιζαν με φόβο. Η συλλογικότητα όμως και η συμπαράσταση όλων των κατοίκων του χωριού στους πονεμένους, απάλυνε τον πόνο. Θρηνούσαν τους νεκρούς, αλλά τους θρηνούσαν συλλογικά. Και έκλεισε με τους στοίχους του Ναυπάκτιου ποιητή Γεωργίου Αθάνα: Θάνατος; Όλοι θλιβεροί κι απ’ το καμπαναριό, κατάμαυρο η καμπάνα μας τον βάφει τον αέρα …
(Συγχρόνως με την ομιλία του κυρίου Κονταξή, προβαλλόταν σε οθόνη, ορατή από όλη την αίθουσα, κείμενα και φωτογραφίες σχετικά. Αυτό έγινε για όλες τις παρουσιάσεις των ομιλητών).
Επόμενος ομιλητής η κυρία Μαρία Γκιρτζή, Αρχαιολόγος – Καθηγήτρια Σύμβουλος ΕΑΠ, Σχεδιάστρια Εκπαιδευτικών Δράσεων – Πιστοποιημένη ξεναγός, μίλησε με θέμα «Γαμήλιες πρακτικές και η θέση της γυναίκας στο γάμο στην Κλασική αρχαιότητα και το Βυζάντιο».
Μεταξύ των άλλων η ομιλήτρια, πολύ επιγραμματικά και εντυπωσιακά, περιέγραψε την θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες. Μέσα από ένα πλήθος φιλολογικών πηγών (έπη, τραγωδίες, κωμωδίες, φιλοσοφικά έργα, ιστοριογράφων έργα και πραγματείες, δικανικούς λόγους κτλ.), αλλά και απεικονίσεις αγγείων και γλυπτών άντλησε πληροφορίες για το γάμο στην κλασική αρχαιότητα και τη μετάβαση της γυναίκας από τη γονική εστία στη συζυγική, οι οποίες είναι μεν πολλές, αλλά αρκετές φορές αποσπασματικές ή και αντιφατικές. Για τις γαμήλιες πρακτικές στο Βυζάντιο οι γνώσεις μας είπε, είναι πολύ πιο περιορισμένες, καθώς ιστορικές πηγές που να αναφέρονται άμεσα στον ιδιωτικό βίο των βυζαντινών δεν έχουν σωθεί. Εντούτοις η μελέτη ιστορικών και αγιολογικών κειμένων, νομοθετικών διατάξεων και ιδιωτικών εγγράφων, χρονογραφιών, μυθιστορημάτων, ποιημάτων, σατυρικών έργων κτλ. παρέχει έμμεση πληροφόρηση, η οποία όμως είναι και πάλι αποσπασματική και μερικές φορές μονομερής. Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω δυσχέρειες η ομιλήτρια επιχείρησε την ανασύνθεση των γαμήλιων εθίμων σε αρχαία Αθήνα και Σπάρτη, αλλά και στο Βυζάντιο, ενώ προσπάθησε να τεκμηριώσει κάποιες διαφορές τόσο ανάμεσα στις δύο αρχαίες πόλεις όσο και στις δύο διαφορετικές εποχές.
Τρίτη ομιλήτρια η κυρία Κωνσταντίνα Μπαδά, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας . Γνωστικό αντικείμενο : Κοινωνική Λαογραφία.
Το θέμα της παρουσίασης της ήταν: «Τα έθιμα του γάμου ως τρόποι επικοινωνίας και ως πολιτισμικές διαδικασίες μετάβασης και αλλαγής».
Αποσπασματικά τμήματα της επιστημονικής ομιλίας της κυρίας Μπαδά ακολουθούν.
Ξεκίνησε με αναφορά/κατατόπιση του ακροατηρίου στο θεωρητικό και μεθοδολογικό λόγο της επιστήμης της Λαογραφίας, στην πρώτη περίοδο της ανάπτυξής της. Η νεοδημιούργητη από τον Ν. Πολίτη επιστήμη, μέσα στο κλίμα του εθνικισμού και της ιδεολογίας της αδιατάρακτης εθνικής συνέχειας που επικρατούσε στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου – πρώτες του 20ου αιώνα, προσανατολίζεται προς την ανάδειξη/απόδειξη ενός «εθνικού» πολιτισμού με διαχρονική ενότητα στο χρόνο και στον τόπο.
Η στροφή από τη δεκαετία του ΄60, κυρίως όμως του ΄80 προς μια εθνογραφική και ιστορικο - ανθρωπολογική προσέγγιση του παραδοσιακού και σύγχρονου πολιτισμού ανανέωσε την επιστήμη σε επίπεδο θεωρίας, μεθόδου και αντικειμένου. Στο πλαίσιο των νέων κατευθύνσεων η έρευνα των διαβατήριων, όπως προσδιορίστηκαν , εθίμων και τελετών του κύκλου της ζωής που μας ενδιαφέρει εδώ, στράφηκε προς τη μελέτη πλέον των συμβολικών και διαφοροποιούμενων, στο χρόνο και στον τόπο, νοηματικών διαστάσεών τους, στην ανάδειξη της σημασίας τους ως δυναμικών πεδίων επικοινωνίας και κινητικότητας, στη διερεύνηση επίσης των εθιμικών διαφοροποιήσεων που παράγονται με βάση το φύλο, την τάξη, την εθνότητα, την ηλικία και άλλες διακρίσεις.
Έχοντας ως αναλυτικό κυρίως εργαλείο τις θεωρίες των διαβατήριων τελετών προσεγγίζονται στη συνέχεια έθιμα του γάμου κάποιων μικροκοινωνιών της περιοχής, ως πολιτισμικές διαδικασίες μετάβασης των μελών του γάμου από τη μια κοινωνική θέση και κατάσταση στην άλλη.
Αξιοπρόσεκτο είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της εθιμικής πλαισίωσης του γάμου ορίζει και σηματοδοτεί μια κατάσταση αποκλεισμού, μετεωρισμού και μεθοριακότητας στα υποκείμενα του γάμου ενώ ταυτόχρονα εμπεριέχει μια επιτελεστική διαδικασία που οδηγεί, υπό προϋποθέσεις στην άρση της μεθοριακότητας ( π.χ με την απόδειξη της αγνότητας της νύφης) και τελικά στην ενσωμάτωση στη νέα θέση όπως και στην απόκτηση νέας κοινωνικής ταυτότητας.
Λόγω απουσίας της επόμενης ομιλήτριας για λόγους απρόβλεπτου σοβαρού θέματος Δρ. Ολυμπίας Βικάτου, Αρχαιολόγου Διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας & Λευκάδος, ο Πρόεδρος της Ι.Α.Ε.Δ.Σ.Ε. κύριος Γεώργιος Σταμάτης διάβασε τον χαιρετισμό της στην εκδήλωση και κατόπιν το θέμα της ομιλίας της καθώς δεν μπόρεσε η ίδια να παραβρεθεί.
Η κυρία Βικάτου ευχαρίστησε όλους τους συνεργάτες της που συμμετείχαν στις ανασκαφές, (που αναφέρονται στο θέμα της ομιλίας της) καθώς και όλους που παραβρίσκονται στην εκδήλωση στο Παναιτώλιο.
Ακόμα ευχαρίστησε τους διοργανωτές της ημερίδας, η οποία-καθώς είπε-παρουσιάζει εξαιρετικό επιστημονικό ενδιαφέρον, μέσα από τις ομιλίες εκλεκτών επιστημόνων. Εξέφρασε τις ιδιαίτερες ευχαριστίες της στον πρόεδρο της Εταιρείας, τον Γιώργο τον Σταμάτη για την πρόσκληση συμμετοχής της και λυπήθηκε ιδιαιτέρως που ένα απρόβλεπτο σοβαρό θέμα δεν της επέτρεψε να είναι παρούσα.
Επίσης εξέφρασε τα θερμά της συγχαρητήρια τόσο για την διοργάνωση, όσο και για το έργο του Προέδρου της Εταιρείας γενικότερα, καθώς είναι σε θέση να γνωρίζει, ίσως καλύτερα από τον καθένα. Τόνισε ότι τον διακρίνει το ήθος του, η επιστημοσύνη του, ο ζήλος και το πάθος του για την αρχαιολογία. Ιδιότητες για τις οποίες τον αγαπούν και τον εκτιμούν όλοι οι συνάδελφοί του. Τον ευχαρίστησε από καρδιάς για ότι έχουν μοιραστεί, ανασκαφές, μελέτες, δημοσιεύσεις, μουσεία, διοργάνωση εκδηλώσεων και τόσα άλλα. Και ότι την τιμά με τη συνεργασία και τη φιλία του τα τελευταία 13 χρόνια. Πιστεύω-συμπλήρωσε-ότι έχουμε πολλά ακόμα να κάνουμε για τον τόπο. Και κάτι ακόμα πρόσθεσε, ότι εκτός όμως από εξαίρετος αρχαιολόγος αποτελεί και υπόδειγμα οικογενειάρχη και η Ιστορική και Αρχαιολογική Εταιρεία είναι πολύ τυχερή που έχει έναν τέτοιο Πρόεδρο. Του ευχήθηκε να συνεχίσει το έργο του με την ίδια αγάπη και το μεράκι που τον διακρίνει.
Ο κύριος Σταμάτης ανέγνωσε το κείμενο της κυρίας Βικάτου με θέμα «Έθιμα ταφής Αιτωλών και Ακαρνάνων μέσα από τις ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος στο πλαίσιο κατασκευής των μεγάλων οδικών αξόνων».
Η ομιλία της μεταξύ των άλλων περιέχει τα παρακάτω λόγια: «Τα πολλά ευρήματα που ήρθαν στο φως τα τελευταία χρόνια από την διάνοιξη νέων οδικών αξόνων στην Αιτωλοακαρνανία συνέβαλαν στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας και στην κατανόηση του παρελθόντος της μέχρι πρόσφατα σχεδόν άγνωστης περιοχής της Αιτωλοακαρνανίας. Οι αποκαλυφθείσες αρχαιότητες αφορούν σε οικιστικά κατάλοιπα, ιερά και σημαντικά νεκροταφεία, που ερευνήθηκαν από το 2010 έως το 2015, με ιδιαίτερη έμφαση σε ένα άγνωστο, που αποκαλύφθηκε στη θέση «Ρηγαίικα» Μεσολογγίου, και που αποτελεί έως σήμερα το μεγαλύτερο και πιο εκτεταμένο νεκροταφείο της Αιτωλοακαρνανίας των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων.
Η έρευνα των νεκροταφείων Αιτωλικών και Ακαρνανικών πόλεων, που ήλθαν στο φως στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, έχει ήδη προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τα ταφικά ήθη και έθιμα, τις ταφικές πρακτικές και το τελετουργικό της ταφής. Η μελέτη δε των πολυάριθμων κτερισμάτων των τάφων έχει αναδείξει αφενός μεν το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής, αφετέρου έχει επιβεβαιώσει εμπορικές συναλλαγές με άλλα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα του τότε γνωστού αρχαίου κόσμου (Αττική, Κόρινθος κ.ά.). Η ολοκλήρωση της συστηματικής μελέτης του υλικού των νεκροταφείων θα συνεισφέρει πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία, ενώ παράλληλα θα διαφωτίσει γνωστές ή περισσότερο άγνωστες πτυχές των δύο μεγάλων εθνών της αρχαιότητας, των Αιτωλών και των Ακαρνάνων, αλλά και των Αμφιλόχιων, που έδρασαν στις δυτικές εσχατιές του ελληνικού κόσμου».
Επόμενη ομιλήτρια η κυρία Μαρία Ν. Αγγέλη, Φιλόλογος, Δρ Κοινωνικής Λαογραφίας, με θέμα: «Μοιρολόγια και μοιρολογίστρες του Ξηρομέρου».
Η κυρία Αγγέλη με καταγωγή από Μαχαιρά Ξηρομέρου περιέγραψε την θλίψη τον πόνο και τον σπαραγμό που ακολουθεί τον θάνατο προσφιλούς προσώπου στα χωριά της ιδιαίτερής της πατρίδας αλλά και σε όλον τον Αιτωλοακαρνανικό χώρο. Τα λυπητερά μοιρολόγια-είπε-αποτελούν ένα αναπόσπαστο πολιτισμικό κομμάτι της περιοχής του Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας. Στην περιοχή μοιρολογούν το νεκρό όχι μόνο κατά τη διάρκεια της κήδευσής του αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια του πένθους… Ακόμη και για μια ζωή, αν ο νεκρός είναι νέος. Ο θρήνος είναι γυναικεία υπόθεση. Η γυναικεία φύση ταυτισμένη με την ευαισθησία και τη μητρότητα ανέκαθεν θεωρούνταν η καταλληλότερη. Η γυναίκα γεννά, η γυναίκα καλωσορίζει με το νανούρισμά της το βρέφος, η γυναίκα αποχαιρετά το νεκρό με το μοιρολόι της. Oι Ξηρομερίτισσες γυναίκες, στενές συγγενείς του νεκρού και συγχωριανές, αλλά και ξενοχωρίτισσες αναλάμβαναν τον επιθανάτιο θρήνο. Κάνουν τον πόνο τους θρηνητικό τραγούδι για το νεκρό… «Ο πόνος φέρνει τον αχό, κι αχός το μοιρολόι!», είναι η ποιητική έκφραση μιας αγράμματης γυναίκας, που απέδωσε με τον τρόπο της τη δημιουργία του μοιρολογιού.
Υπάρχουν κάποια γνωστά μοιρολόγια που τραγουδιούνται σχεδόν σε όλο το Ξηρόμερο, αλλά υπάρχει και ο αυτοσχεδιασμός εκείνης της στιγμής. Ο αυτοσχεδιασμός παίζει σημαντικό ρόλο είτε στην προσαρμογή, στο ταίριασμα καθιερωμένων θεμάτων στο συγκεκριμένο νεκρό, είτε στη σύνθεση περιστασιακών μοιρολογιών. Οι μοιρολογίστρες συνθέτουν μοιρολόγια που ταιριάζουν στην ηλικία, στο φύλο, στη θέση του νεκρού στην οικογένεια κ.ά. «Αλλιώς κλαίνε τους γέροντες κι αλλιώς τα παλικάρια», λέει χαρακτηριστικά μια ξηρομερίτισσα μοιρολογίστρα.
Ο θάνατος του παιδιού είναι αβάσταχτος καημός για μια μάνα. Η μάνα τραγική φιγούρα στο κεφάλι του νεκρού πλαισιωμένη από τις άλλες μαυρομαντηλούσες γυναίκες, με το κλάμα της ραγίζει καρδιές… « Όλοι οι καημοί γιατρεύονται κι όλοι οι καημοί βαστιούνται, σαν του παιδιού, σαν τ’ αδερφού, κάνας καημός δεν είναι, είναι μαχαίρι δίκοπο, χαντζάρι τροχισμένο»!
Τελευταίος ομιλητής κύριος Θάνος Κώτσης, Λαογράφος (MSc). Υποψήφιος Διδάκτωρ Λαογραφίας και Ανθρωπολογίας, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Θέμα του κυρίου Κώτση: «Διαβατήριες τελετουργίες και πολιτισμικές νηοματοδοτήσεις. Θεωρητικές προσεγγίσεις και εθνογραφικά παραδείγματα από την ευρύτερη περιοχή του Μεσολογγίου».
Και ο κύριος Κώτσης αναφέρθηκε στα μοιρολόγια με τα οποία συνοδεύεται ο αγαπημένος συγγενής στον άλλο κόσμο. Οι δυό τελευταίες ομιλίες είχαν πολλές ομοιότητες και συγκίνησαν το ακροατήριο. Η εξαιρετική ευφράδεια του ομιλητή κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρων των ακροατών. Μίλησε για τις Ελληνικές προνεωτερικές κοινότητες, που διακρίνονταν από μια επαναληπτικότητα σε όλες τις εκφάνσεις του βίου, όπου οι τελετουργίες διάβασης ταυτίζονταν με τον κύκλο της ζωής και τον κύκλο του χρόνου. Αναφέρθηκε στις κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις γύρω απ’ την μελέτη των τελετουργιών που σχετίζονται με την γέννηση, τον γάμο και τον θάνατο στην ελληνική παραδοσιακή κοινωνία, ανάλυσε τις συμβολικές προεκτάσεις και τις πολιτισμικές νοηματοδοτήσεις των διαφορετικών σταδίων των τελετών. Παράλληλα, για την περαιτέρω κατανόηση, έκλεισε την ομιλία του με την προβολή πρωτογενούς οπτικοακουστικού υλικού. Συγκεκριμένα δύο μικρής διάρκειας βίντεο, στα οποία μαυροφορεμένες μοιρολογίστρες απαγγέλουν τα μοιρολόγια τους.
Η συντονίστρια κυρία Καλαντζή ρώτησε αν κάποιος από το ακροατήριο θέλει να προσθέσει κάτι. Από την πρώτη σειρά σηκώθηκε ο κύριος Ιωάννης Νεραντζής, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης και πρώην Πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας και από το βήμα των ομιλητών, αφού συστήθηκε στο ακροατήριο, προσέφερε στον Πρόεδρο κύριο Σταμάτη πρόσφατη εργασία του αφιερωμένη στην Ημερίδα με τίτλο: «Τελετουργίες ζωής και θανάτου στη λαική Θρησκευτική έκφραση από την Ελληνική Παράδοση στην Χριστιανική Ορθοδοξία».
Η επιστημονική εργασία του κυρίου Νεραντζή αποτελείται από 32 σελίδες μεγάλου μεγέθους και περιέχει πλούσια βιβλιογραφία, 92 Ελλήνων και ξένων συγγραφέων καθώς και πολλές εικόνες. Αποτελεί σπάνια ολιγάριθμη έκδοση. Ο κύριος Σταμάτης αποδέχθηκε την δωρεά από τον καθηγητή κ. Νεραντζή και τον ευχαρίστησε εκ μέρους της Ι.Α.Ε.Δ.Σ.Ε.
Ακολούθως ο κύριος Νεραντζής διάβασε λίγες παραγράφους από το πρόσφατο σύγγραμμά του. Αντίγραφα έδωσε σε όλους όσους ενδιαφέρθηκαν να αποκτήσουν αυτή την προσεγμένη μελέτη του για την ζωή και το θάνατο από τα αρχαία χρόνια.
Όλους τους ομιλητές τους χειροκρότησαν παρατεταμένα οι παραβρισκόμενοι στην εκδήλωση.
Ακολούθησε μουσική εκδήλωση με τίτλο «Τραγουδώντας τον κύκλο της Ζωής». Το καλλιτεχνικό σχήμα της Μουσικολόγου κυρίας Ευσταθίας Γρέντζελου αποτελούμενο από τους καλλιτέχνες Γεώργιο Αθανασόπουλο (λύρα, λαούτο), Ειρήνη Τριανταφυλλίδη (λαούτο) & Παναγιώτη Ζαχαράκη (φλογέρες, κλαρίνο) «ανάσυραν θρύλους και μουσικές μνήμες από χώμα και νερό της ευρύτερης περιοχής».
Με το πέρας της μουσικής εκδήλωσης οι κυρίες του τοπικού συλλόγου «Χρήστος Καπράλος» προσέφεραν ποικίλα εδέσματα αναψυκτικά και καφέδες στους επισκέπτες της εκδήλωσης. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παναιτωλίου «Χρήστος Καπράλος» επέδωσε στους ομιλητές αναμνηστικά δώρα.
Παραβρέθηκαν και παρακολούθησαν την ημερίδα οι παρακάτω, αλλά και πολλοί άλλοι που ο γράφων δεν γνώριζε.
Ο Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας κκ. Δαμασκηνός, ο κ. Γεώργιος Βαρεμένος, Βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας, ο κ. Δημήτριος Τζιώλης, Γενικός Γραμματέας του Δήμου Αγρινίου, ο κ. Κωνσταντίνος Ζώης, Αντιδήμαρχος Αγρινίου, ο κ. Κωνσταντίνος Κιτσοπάνος, Αντιπρόεδρος ΔΕΥΑΑ, ο κ. Ανδρέας Γούλας, Πρόεδρος του Προοδευτικού, Εκπολιτιστικού Συλλόγου Αρχαιοφίλων Γαβαλούς "Δημήτριος Μακρής", η κα Χρυσούλα Τασολάμπρου, Διευθύντρια της χορωδίας "Αγία Σκέπη", ο κ. Βασίλειος Φουντούλης, Πρόεδρος της Αρχαιολογικής, Ιστορικής, Λαογραφικής Εταιρείας Θεστιέων, η κα Μαίρη Χρυσικοπούλου, Πρόεδρος Λαογραφικού Μουσείου Αγρινίου,η κα Διονυσία Σαμαντά, Πρόεδρος του εργαστηρίου "Παναγία Ελεούσα", η κα Μαρία Τσούτσου, Ιδρύτρια και Επίτιμη Πρόεδρος του εργαστηρίου "Παναγία Ελεούσα", ο κ. Ιωάννης Νεραντζής, τέως Πρόεδρος της Ιστορικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, ο κ. Γεώργιος Χριστόπουλος, Πρόεδρος της Εταιρείας Φίλων Μουσείου και Αρχαιολογικού Χώρου Θέρμου, ο κ. Λευτέρης Τηλιγάδας, Επικεφαλής της παράταξης "Ανυπότακτο Αγρίνιο", ο κ. Ηλίας Ντζάνης, πρώην Προϊστάμενος του Καπνικού Σταθμού Έρευνας Αγρινίου.
Ευχόμαστε την ίδια καλή επιτυχία να σημειώσει και η επόμενη- και τελευταία της σειράς- εκδήλωση της Ι.Α.Ε.Δ.Σ.Ε. στα τέλη Μάη στον Άγιο Κωνσταντίνο Αγρινίου!
Απόστολος Κων. Καρακώστας
