«Από τη σάρκα ως την ψυχή», το νέο βιβλίο του Ευθύμιου Πριόβολου

 

Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας

Παρουσιάστηκε στο Αγρίνιο το τελευταίο μυθιστόρημα του Αιτωλοακαρνάνα  πολυγραφότατου συγγραφέα Ευθύμιου Πριόβολου, με τίτλο «Από τη σάρκα ως την ψυχή», εκδόσεως ΚΨΜ, (αρχικά για το «Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδας»).

Η παρουσίαση έγινε υπό την αιγίδα του Δήμου Αγρινίου στο κέντρο του Αγρινίου, στο κτήριο της πρώην Τράπεζας της Ελλάδος, στην ευρύχωρη αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού συμβουλίου, την Τρίτη το βράδυ στις 22 Απριλίου. (Σημ. 1^η)

Σε μια γεμάτη αίθουσα, με έντονη την παρουσία εκπαιδευτικών της μέσης εκπαίδευσης, τέσσερες εισηγητές και ο ίδιος ο συγγραφέας μίλησαν για το νέο βιβλίο. Διαβάστηκαν  σελίδες του από την καλλίφωνη κυρία Χριστίνα Βιτσέντου. Και ενδιάμεσα των εισηγήσεων ο χαρισματικός ανερχόμενος καλλιτέχνης-απόφοιτος του Μουσικού Σχολείου Αγρινίου-Θοδωρής Κουτσουπιάς, έπαιξε με την κιθάρα του και τραγούδησε.  

Η συντονίστρια της εκδήλωσης κυρία Σπυριδούλα Παπαϊωάννου κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού, προλογίζοντας τους εξαιρετικούς ομιλητές και διαβάζοντας τα βιογραφικά τους. (σύντομα βιογραφικά του συγγραφέα και των εισηγητών ακολουθούν στο τέλος του κειμένου).

Η κυρία Παπαϊωάννου άνοιξε την εκδήλωση καλωσορίζοντας όλους στην παρουσίαση του βιβλίου του κυρίου Πριόβολου με τα λόγια:

«Σας καλωσορίζουμε και σας ευχαριστούμε που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση και τιμάτε με την παρουσία σας ένα πνευματικό γεγονός, δηλαδή την έκδοση και την παρουσίαση ενός βιβλίου.

‘Όμως η ανταπόκρισή σας δεν τιμάει μόνο το βιβλίο, αλλά ενέχει και μια άλλη διάσταση. Τιμάται ο συγγραφέας του, ο κύριος Πριόβολος, ένας άνθρωπος, ο οποίος υπηρέτησε σχεδόν σαράντα χρόνια την παιδεία και την εκπαίδευση. Βέβαια, μεγαλύτερη τιμή για έναν εκπαιδευτικό είναι το έργο του, η εικόνα και η παρουσία του στον καλό αγώνα της παιδείας, όπως αποτυπώνεται στη μνήμη, στη συνείδηση και την εκτίμηση της κοινωνίας. Και αυτή την τιμή, αυτό το μοναδικό ηθικό βραβείο για έναν εκπαιδευτικό, ο κύριος Πριόβολος το έχει κατακτήσει επάξια».     

Η συντονίστρια μίλησε για τις σπουδές και την 40χρονη σταδιοδρομία του συγγραφέα στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς και για τα είκοσι βιβλία που έχει συγγράψει.

 

Κατόπιν παρουσίασε τους εισηγητές του βιβλίου, τις κυρίες Μαρία Κουτσογούλα φιλόλογο, Αικατερίνη Λιβιτσάνου Ντάνου επίσης φιλόλογο και συγγραφέα, Χριστιάννα Ανατζούτζουλα ψυχολόγο και τον κύριο Νικόλαο Χούτα Διδάκτορα της Νεώτερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ακόμα παρουσίασε την κυρία Χριστίνα Βιτσέντου παιδαγωγό και θεατρολόγο καθώς και τον νεαρό καλλιτέχνη Θοδωρή Κουτσουπιά.

Οι εισηγήτριες μίλησαν για το περιεχόμενο του βιβλίου, εστιάζοντας σε επίκαιρα σημεία του, όπως κοινωνικά και ψυχολογικά, ενώ ο εισηγητής κύριος Χούτας περιέγραψε τα σημαντικά Ελληνικά και παγκόσμια γεγονότα που χαρακτηρίζουν την εποχή μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι τις μέρες μας, χρονική περίοδο σημαντικών κοινωνικών ανακατατάξεων, μέσα στην οποία «κυλάει» το μυθιστόρημα.  

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου περιγράφεται με τα παρακάτω λόγια η επί δεκαετίες πορεία της ηρωίδας του Φλώρας:    

«Η Φλώρα, γόνος ευυπόληπτης μεσοαστικής οικογένειας, με δυνατότητες μόρφωσης, παιδείας και κοινωνικής καταξίωσης, ακολουθεί έναν δρόμο παράδοξο. Ζει ισορροπώντας, σαν σε τεντωμένο σχοινί, ανάμεσα στα δύο άκρα της.

Από τη μία, ο αντισυμβατικός χαρακτήρα της και η άκρατη σεξουαλικότητά της την οδηγούν να φλερτάρει όχι μόνο με τον έρωτα -κάνοντάς τον επάγγελμα- αλλά και με την ποίηση του θανάτου. Από την άλλη, η εσωτερική ευγένεια, η μόρφωση, οι αξίες με τις οποίες μεγάλωσε συγκροτούν τον άλλο εαυτό της. Είναι τα δύο πρόσωπα της Φλώρας: η όμορφη, η ευαίσθητη, η έξυπνη γυναίκα και το σκοτεινό πρόσωπο του ηδονιστικού τέρατος.

Με φόντο την ελληνική πραγματικότητα από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 μέχρι τα μισά του 2010, με όλα τα βασικά κοινωνικά, πολιτικά και ηθογραφικά χαρακτηριστικά της, ο συγγραφέας ακολουθεί την ηρωίδα στις έντονες ψυχολογικές διακυμάνσεις και μεταπτώσεις που την κατακλύζουν. Τη συντροφεύει, την ξεχωρίζει, την πονάει και τη ματώνει, την αναδεικνύει, ώσπου στο τέλος τη λυτρώνει και την οδηγεί στην κάθαρση. Με μία οδυνηρή διελκυστίνδα σπάει το απόστημα και η Φλώρα απελευθερώνεται, βρίσκοντας νόημα στη ζωή και την ψυχή της, με τρόπο που θυμίζει αρχαία τραγωδία.

Μία αφήγηση για την αρχή, τη μέση και το τέλος κάποιων αχαρτογράφητων δρόμων, μονόδρομων ή αμφίδρομων, της καρδιάς και του μυαλού». 

 

Ο συγγραφέας κύριος Ευθύμιος Πριόβολος που μίλησε τελευταίος αναφέρθηκε στο βιβλίο του αλλά εστίασε και στον αναγνώστη του βιβλίου:

«Τον αναγνώστη -είπε-ο συγγραφέας τον καλεί μέσα από το βιβλίο του. Όταν γράφει ένα βιβλίο, κάποιος, επιχειρεί μία επικοινωνία, μία συζήτηση, με όσους το διαβάσουν, μια συνάντηση….Ένα βιβλίο δεν τελειώνει, αν βάλεις δέκα ανθρώπους να διαβάσουν ένα βιβλίο, οι δέκα θα σου πουν διαφορετικά.

Πως το εξέλαβαν, που τους άγγιξε, τι περισσότερο τους άρεσε και θα δώσουν χαρακτηρισμούς διαφορετικούς, όπως εν προκειμένου για το βιβλίο το σημερινό. Το οποίο όπως πάρα πολύ σωστά τόνισαν όλοι οι ομιλητές, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο καθένας και η κάθε μία από εμάς. Είτε από τον ρόλο του γονιού, είτε από τον ρόλο του πατέρα, της μητέρας, των αδελφών, της αδελφής  και των προκλήσεων που αντιμετωπίζει μία οικογένεια και γενικότερα τα νέα τα παιδιά που βγαίνουν στην ζωή.

Πολύ σωστά άκουσα την φράση, είναι η άνοδος και η κάθοδος, είναι η νεανική που δεν λογαριάζει τίποτα, τα ξέρει όλα, τα καταφέρνει όλα, δεν φοβάται τίποτα.   

Και όταν έρχεται μετά η ωριμότητα και η ίδια η ζωή σε προσγειώνει και τα ίδια τα γεγονότα και ο ίδιος ο εαυτός σου, αρχίζεις σιγά-σιγά και καταλαγιάζεις και τα βλέπεις διαφορετικά.

Αυτό το βιβλίο λοιπόν, είναι ένα βιβλίο, όπως πολύ σωστά μίλησαν οι ομιλήτριες, ο ομιλητής, και θαυμάσια απέδωσε κομμάτια του η Χριστίνα, χαρακτηριστικά κομμάτια μέσα από το βιβλίο, είναι ένα βιβλίο που όπως λέει στο τέλος του και επεσήμανε ο Νίκος, είναι για όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο και θα μπορούσαν να συμβούν.

Για όλα όσα συμβαίνουν μέσα σε μια οικογένεια και θα μπορούσαν να συμβούν, εκεί που δεν το περιμένεις με τίποτα και πως το αντιμετωπίζεις.

Βέβαια, αν μου λέγανε τώρα εμένα να ξαναγράψω το βιβλίο, ύστερα από όλα αυτά που άκουσα, θα το έγραφα αλλιώς, αυτό είναι ο συγγραφέας και αυτό είναι το βιβλίο, που είπα πριν, ένα βιβλίο δεν είναι ποτέ κλειστό. Είναι ανοιχτό στον διάλογο, στην επικοινωνία, στην συζήτηση.

Αυτό είναι το βιβλίο, δεν είναι κανόνας, δεν είναι ράγες που σε βάζουνε εκεί πέρα και καλά πρέπει να αποδεχθείς κάποια πράγματα. Συναντιέσαι και συζητάς με τον συγγραφέα.

Πολλοί θα παραξενευτούν από τον τίτλο. Ο τίτλος είναι ένας στίχος του Εμπειρίκου, του ποιητή, τον οποίο χρησιμοποιούσε η ηρωίδα για τον εαυτό της.

Πρέπει λοιπόν, αυτό το στίχο, γιατί μερικοί τον παρεξηγούν, ακόμα και σήμερα ακούμε την λέξη σάρκα και μας πιάνουν «σεμνοτυφίες», ακούμε την λέξη έρωτας, ακούμε την λέξη, ακόμα και την λέξη πορνεία, είναι πραγματικότητες αυτές και του ανθρώπου και της ζωής.

Μέσα στο βιβλίο θα διαβάσετε εκτενείς-τολμώ να σας πω ότι σας προειδοποιώ-ερωτικές περιγραφές. Όπως επίσης στον αντίποδα αυτών, θα διαβάσετε και πολύ δυνατούς εσωτερικούς μονόλογους. Είναι ο δρόμος από την σάρκα μέχρι την ψυχή.

Αν δεν τα δώσεις ρεαλιστικά, όμορφα, όχι χυδαία, ούτε αγοραία, εγώ όσο γράφω δεν θα προσπέσω ποτέ στην «χύδην γραφή», ούτε για να εντυπωσιάσω, ούτε για να κάνω χρώμα, ούτε για να «πιάσω» εμπορικά!

Ή ξέρεις να χρησιμοποιήσεις την γλώσσα όμορφα, ή δεν ξέρεις. Όλοι καταγινόμαστε σε αυτό, ειδικά όταν απασχολείσαι και καλείσαι να γράψεις για τέτοια θέματα πολύ προσωπικά, εσωτερικά.

Δεν θα σας πω άλλα, τα είπανε πολύ ωραία οι συνάδελφοι, πάρτε το βιβλίο, διαβάστε το και θα καταλάβετε πολύ-πολύ περισσότερα με την δική σας ματιά, με το δικό σας μυαλό με την δική σας προσέγγιση».

Ο κύριος Πριόβολος απάντησε σε ερωτήματα από το κοινό, χαρακτηριστικά σε ερώτηση της φιλολόγου κυρίας Μαίρης Τσαμάκη για την αιτία που τον ώθησε στην συγγραφή του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, απάντησε ότι είναι απόρροια της περιόδου που εργάστηκε σαν εκπαιδευτικός στον Πειραιά.

Τότε «πρόλαβε» στην  κακόφημη περιοχή της «Τρούμπας», όπου βρισκόταν το σχολείο του, που μάλιστα ήταν και νυχτερινό, τα καθημερινά-περισσότερο τα βραδινά-ποικίλα περιστατικά, με επίκεντρο τον αγοραίο έρωτα. Περιστατικά και ανθρώπους της νύχτας και του υποκόσμου, παραβατικές υπάρξεις που ζούσαν ακροβατώντας  στα γκρίζα περιθώρια της ηθικής και της κοινωνίας, χαρακτήρες που κυκλοφορούσαν στα κόκκινα φανάρια της οδού Νοταρά, σε όλο της το μήκος και στα γύρω στενά…Όλα αυτά τα βιώματα μιας άλλης εποχής παρέμειναν στο υποσυνείδητό του για χρόνια. Τώρα αντικρίζοντας την τότε εποχή με τα σημερινά μάτια, προχώρησε στην συγγραφή αυτού του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου.

Ο συγγραφέας πολύ συγκινητικά μίλησε για την 95χρονη μητέρα του που παραβρέθηκε στην αίθουσα και παρακολούθησε την δίωρη εκδήλωση.

Σε όλη την διάρκειά της, το πρόσωπό της ακτινοβολούσε πληθώρα συναισθημάτων. Άκουγε τα χειροκροτήματα του κοινού για τον γιό της και η σταθερή καθαρή ματιά της, παρακολουθούσε  τόσο πολλούς, άγνωστους γι’ αυτήν κυρίους και κυρίες, να τον πλησιάζουν και να του σφίγγουν το χέρι!

Παρατηρώντας προσεχτικά αναλογίστηκα για τα όνειρα της κάθε μάνας, όταν κρατάει στην αγκαλιά της το μωρό της και αναρωτιέται για το μέλλον του.

Εκεί στην αίθουσα όπου έγινε η βιβλιοπαρουσίαση, για όλους ήταν μια ευχάριστη βραδινή εκδήλωση, για την Μάνα του συγγραφέα ήταν μια επιβράβευση για τα όνειρά της, τα μεταπολεμικά δύσκολα χρόνια της νιότης της, που μεγάλωσε στο κοντινό στο Αγρίνιο Αγγελόκαστρο τον γιό της! 

Την εκδήλωση παρακολούθησαν Διευθυντές Γυμνασίων και Λυκείων, καθηγητές, δάσκαλοι, πρόεδροι αντιπρόεδροι και μέλη συλλόγων και φορέων, όπως του Συλλόγου Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, των Γυναικών Αγρινίου, του Λαογραφικού Μουσείου, του συλλόγου «Ηλιαχτίδα», ο Βουλευτής κύριος Μίλτος Ζαμπάρας, ο πρώην Δήμαρχος, Νομάρχης και Βουλευτής κύριος Ιωάννης Βαϊνάς, ο πρόεδρος του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. κύριος Ανδρέας Σκαρτσάρης, οι πρόεδροι των Τοπικών Κοινοτήτων Αγγελοκάστρου κύριος Παναγιώτης Κουτούμπας και Δαφνιά Μακρυνείας κύριος Παναγιώτης Μακρυγιάννης, η κυρία Μαρία Τσούνη, διευθύντρια της «Ηλιαχτίδας» και τόσοι άλλοι.

Στο τέλος σχηματίστηκε ουρά μεγάλη μπροστά στα έδρανα όπου ο συγγραφέας δεχόταν τα συγχαρητήρια του κοινού και υπέγραφε το βιβλίο του.

Οι οικογένεια του Παναγιώτη Χριστοδουλόπουλου, που στο βιβλιοπωλείο τους πωλείται το νέο μυθιστόρημα του κυρίου Πριόβολου, εξυπηρέτησαν τους πολίτες στην προμήθεια του βιβλίου και απαντούσαν σε πολλές ερωτήσεις, σχετικές με προηγούμενα έργα του συγγραφέα και την διαθεσιμότητά τους.

Το φιλαναγνωστικό κοινό του Αγρινίου χειροκρότησε όλους τους ομιλητές και τον μικρό ανερχόμενο με γρήγορα βήματα καλλιτέχνη Θοδωρή, και ευχήθηκαν να είναι το νέο βιβλίο καλοτάξιδο!        

(Σημ. 1η) Η τράπεζα της Ελλαδος στο Αγρίνιο κτίστηκε στα 1932. Σχετικά με την κεντρική σάλα, των κτηρίων της Τράπεζας που κτίστηκαν την περίοδο της δεκαετίας του 1930, ειδικά για το κεντρικό κατάστημα των Αθηνών, υπήρχε σχέδιο-διαταγή, του τότε Διοικητή της Τράπεζας Εμμανουήλ Τσουδερού, που πρόσταζε: «Στο μέγαρο αυτό, η μέλλουσα γενεά δεν υπάρχει φόβος να στενοχωρηθή. Εις την αίθουσαν συναλλαγών ο πολίτης θα έχη πάντοτε το ευάρεστον συναίσθημα το οποίον χαρίζουν κτήρια ανταποκρινόμενα εις τον κοινωνικόν των προορισμόν με την άνετον και την καλαίσθητον εμφάνισιν».

 

-------------------------ο--------------------------

Ακολουθούν σύντομα βιογραφικά του συγγραφέα και των εισηγητών στην βιβλιοπαρουσίαση.

01. Ο Ευθύμιος Πριόβολος γεννήθηκε στο Αγγελόκαστρο της Αιτωλίας. Σπούδασε Θεολογία και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρακολούθησε δύο χρόνια μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Έχει γράψει είκοσι βιβλία. Αναφέρονται στην ιδιαίτερη πατρίδα του, σε θέματα θεολογικά, φιλολογικά, ιστορικά, σε ξένους ταξιδιώτες και περιηγητές. Από αυτά, τα λογοτεχνικά έργα του είναι: Το άλλο χρώμα του κρασιού – απ’ τους ληνούς του έντεχνου λόγου, Αθήνα, 2010. Δρόμοι μακρινοί, πολυταξιδεμένοι, 40 παραδοσιακά λαϊκά παραμύθια, Αθήνα, 2012. Ακριβό μου φυλαχτό – εικοσιτέσσερα ποιήματα, Αθήνα, 2013. Εσύ, που σ’ αγάπησε η ψυχή μου – Άσμα Ασμάτων, εκδ. Παράγραφος, Αθήνα, 2017. Μικροί αναβαθμοί – γι’ αυτά που επιμένουν (ποίηση-πεζός λόγος), εκδ. Παράγραφος, Αθήνα, 2020.

02. Η κυρία Μαρία Κουτσογούλα είναι πτυχιούχος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατέχει δυο μεταπτυχιακά διπλώματα, έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια, έχει παρακολουθήσει σεμινάρια και έχει κάνει εισηγήσεις στην Σχολή Τοπικής Ιστορίας «Αθανάσιος Παλιούρας» που διοργανώνει η Γ.Ε.Α. (Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου). Είναι μέλος των συλλόγων «Κωσταντίνος Χατζόπουλος» και του «Λαογραφικού Μουσείου Αγρινίου» και γνωρίζει Αγγλικά, Γαλλικά και Ιταλικά.

 03. Η Αικατερίνη Λιβιτσάνου-Ντάνου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λευκάδα. Σπούδασε Κλασική φιλολογία και υπηρέτησε ως φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ποιήματα και διηγήματά της περιλαμβάνονται σε ποιητικές, φιλολογικές ανθολογίες, ενώ συνεπιμελήθηκε το λεύκωμα «Κοπιάστε όπως μας ηύρατε» του Δήμου Σφακιωτών Λευκάδας (2008). Έχει εκδώσει ένδεκα βιβλία (επτά ποιητικές συλλογές και τέσσερες συλλογές διηγημάτων). Έχει βραβευτεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς (ποίηση, διήγημα, παραμύθι), συμμετέχει σε ομάδες φιλαναγνωσίας, είναι μέλος διαφόρων συλλόγων και ασχολείται με τα πολιτιστικά δρώμενα.

04.  Η Χριστιάννα Ανατζούτζουλα είναι ψυχολόγος και το μεταπτυχιακό της έχει τίτλο «Ψυχική Υγεία παιδιών και εφήβων, Εξαρτήσεις και Νέες Τεχνολογίες». Εργάζεται ως ψυχολόγος στο Κέντρο Διημέρευσης και Ημερήσιας Φροντίδας ΑΜΕΑ «Ηλιαχτίδα».

05. Ο Νικόλαος Χούτας είναι Διδάκτορας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το 2003, απέσπασε το Βραβείο Lancillotto e Nausica στο διαγωνισμό νέων ερευνητών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών του Αθλητισμού (CESH). Το 2011 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο “Ο Βουλευτής Βάλτου Χαρίλαος Τρικούπης” και το 2016 το δεύτερο, σε συνεργασία με τον Πέτρο Συναδινό, “Ολυμπιακοί Αγώνες ‘Αθήνα 2004’. Αποτίμηση των επιπτώσεων των Αγώνων στην κοινωνία και την οικονομία μέσω κριτικής προσέγγισης: Αλήθειες και Μύθοι”. Το 2022 εκδόθηκε το τρίτο του βιβλίο “Παντελής Καρασεβδάς (1876-1946). Τρεις ζωές” σε συνεργασία με τον δημοσιογράφο Κωστή Τσιακανίκα. Η γαλλική έκδοση “Pantelis Karasevdas (1876-1946). Trois vies”, εκδόθηκε το 2024. Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε στα αγγλικά η μονογραφία του “‘Athens 2004’ Olympic Games. Impact valuation of the Games on society and economy through a critical approach”. Εργάζεται ως κοινωνικός επιστήμονας στη δημόσια εκπαίδευση και από το 2024 είναι αποσπασμένος στη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία στο τμήμα των εκπαιδευτικών της προγραμμάτων. Υπήρξε Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Αμφιλοχίας και διετέλεσε αντιδήμαρχος Οικονομικών και Διοίκησης.

--------------------------ο-----------------------------

Ακολουθεί η εισήγηση της φιλολόγου και συγγραφέως κυρίας Αικατερίνης Λιβιτσάνου-Ντάνου:

       «Από τη σάρκα ως την ψυχή» μυθιστόρημα του Ευθύμιου Πριόβολου

(Η παρουσίαση του βιβλίου έγινε στις 22-4-2025, ώρα 7.00 μ.μ, στο κτίριο της  Τράπεζας της Ελλάδος στο Αγρίνιο)

                                        ΟΜΙΛΙΑ

  θέμα : ψυχογραφική προσέγγιση των χαρακτήρων του βιβλίου

         Κυρίες και κύριοι, καλό σας απόγευμα, Χριστός Ανέστη και χρόνια πολλά.

Σας καλωσορίζω κι εγώ στην αποψινή εκδήλωση, ευχαριστώ θερμά το συγγραφέα του βιβλίου “από τη σάρκα ως την ψυχή” και συνάδελφό μου Ευθύμιο Πριόβολο για την τιμή και την εμπιστοσύνη να μιλήσω για το βιβλίο του, για ένα εξαιρετικό πράγματι κοινωνικό – ηθογραφικό μυθιστόρημα, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΨΜ πριν από λίγον καιρό (αρχές του 2025). Είναι όντως αξιοθαύμαστος ο τρόπος, ο ρεαλιστικός και ακομπλεξάριστος λόγος και το ύφος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να αποδώσει τη ζωή μιας ευυπόληπτης μεσοαστικής οικογένειας από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60 μέχρι το 2015, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην κόρη της οικογένειας, τη Φλωρεντία ή Φλώρα ή Θάλεια ή Μαργαρίτα κάποιες φορές. Όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου “από τη μία ο αντισυμβατικός χαρακτήρας της και η άκρατη σεξουαλικότητά της την οδηγούν να φλερτάρει όχι μόνο με τον έρωτα, κάνοντάς τον και επάγγελμα, αλλά και με την ποίηση του θανάτου. Από την άλλη, η εσωτερική ευγένεια, η μόρφωση, οι αξίες με τις οποίες μεγάλωσε συγκροτούν τον άλλο εαυτό της. Είναι τα δυο της πρόσωπα: η όμορφη, η ευαίσθητη, η έξυπνη γυναίκα και το σκοτεινό πρόσωπο του ηδονιστικού τέρατος”.

     Το καταπληκτικό  εξώφυλλο του βιβλίου και οι στίχοι του Τίτου Πατρίκιου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην αρχή “... πόσες αδυναμίες έπρεπε να κατανικήσω / με πόσες πρέπει κάθε στιγμή να αντιπαλεύω”, μας προδιαθέτουν και μας οδηγούν στη λεηλατημένη ζωή μιας γυναίκας, με έντονες ψυχολογικές διακυμάνσεις, από τη σάρκα ως την ψυχή όπως η ίδια αποκαλύπτει μια μέρα στη φίλη της (σελ. 434) “η ζωή μου ήταν ένας δρόμος πολύ δύσκολος και μακρύς “από τη σάρκα ως την ψυχή” , που λέει και ο αγαπημένος μου Εμπειρίκος. Μπορεί να λοξοδρόμησα, να λάθεψα, πήρα ωστόσο μεγάλα μαθήματα”.

    Κι επειδή οι ζωές των ανθρώπων δεν είναι ξεκομμένες από την εποχή τους, ο συγγραφέας ευκαιριακά αναφέρεται σε κάποια γεγονότα όπως : στην καταγωγή της οικογένειας και τα γεγονότα στη Κωνσταντινούπολη τέλος του 19ου αιώνα, την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα τη δεκαετία του ΄60, τη συναυλία των Rolling Stones. Στη Δικτατορία του 1967, την κηδεία του Γ. Παπανδρέου και του Γιώργου Σεφέρη, στο Πολυτεχνείο και τα γεγονότα της Κύπρου το 1974, στο σεισμό του 1999, στο δυστύχημα των Τεμπών και τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, στην οικονομική κρίση και τα μνημόνια, που μεταξύ άλλων οδήγησαν πολλούς νέους στο εξωτερικό για εργασία.

     Θα προσπαθήσω , πέρα από τα γενικά στοιχεία, να έρθω πιο κοντά στα πρόσωπα του βιβλίου και να σκιαγραφήσω τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Η Φλώρα είναι η μοναδική κόρη της Ρηνούλας και του Λάμπρου Ναρσή, οι οποίοι έχουν ακόμη δύο αγόρια, το Γιώργο και τον Εφραίμ. Ήσυχοι κι αγαπημένοι οι γονείς, κάνουν τα πάντα, για να μεγαλώσουν τα παιδιά και να μην τους στερήσουν τίποτα. Τηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις, η Ρηνούλα στο σπίτι, κλασική Ελληνίδα μάνα και ο Λάμπρος εργάζεται σκληρά στο μαγαζί που διατηρεί. Η Φλώρα, πολύ ζωηρή από μικρή, αλλά και πολύ έξυπνη και εμφανίσιμη. Έχει υψηλούς στόχους, διαφωνεί και συγκρούεται με το Γιώργο, που είναι αυστηρός , ορθολογιστής και σπουδάζει Ιατρική. Ο Εφραίμ και ως ο μικρότερος αδερφός, είναι πιο συγκαταβατικός μαζί της. Είναι πολύ καλή μαθήτρια και πολύ κοινωνική, οραματίζεται ένα μέλλον λαμπρό , πέρα από τη συμβατική πραγματικότητα και τους καθωσπρεπισμούς, κάπου στο εξωτερικό, με καριέρα στο θέατρο ή στον κινηματογράφο ή σε άλλες τέχνες όπως το χορό, που της βγάζουν έναν άλλο εαυτό και όχι εκείνο που θέλει η οικογένειά της. Περνάει στη Φιλοσοφική Αθήνας, κάνοντας αυτό που θέλουν οι γονείς και γνωρίζει τον έρωτα στο πρόσωπο του Πέτρου, φοιτητή του Χημικού, ο οποίος την αγαπάει και την προσέχει. Για συγκάλυψη των ανομιών έχει τις φίλες της, την Ελένη και τη Γεωργία, που τις ενημερώνει αμέσως και απροκάλυπτα για όσα κάνει. Εκείνες διαφωνούν, αλλά συμμορφώνονται στα λεγόμενά της.

    Με ένα περίεργο τρόπο την πλησιάζει ο Μάρκος, ένας γοητευτικός και σκοτεινός τύπος, που τη βάζει σε σκέψεις, εγωκεντρική καθώς είναι και έτοιμη να δοκιμάσει τα πάντα (σελ. 101) “έτσι είναι η ζωή. Αποφάσεις, επιλογές, μικρές ή μεγάλες, στην κατάλληλη ή όχι στιγμή, πότε με τη λογική , πότε με το συναίσθημα. Κάθε επιλογή έχει τις συνέπειές της, που αργά ή γρήγορα θα βρεθούν μπροστά και θα μας κοιτάξουν”. Και λειτουργεί τότε ο άλλος εαυτός, ο αυτοκαταστροφικός, που με θάρρος, τόλμη και αποφασιστικότητα κάνει το επόμενο βήμα, βγαίνοντας εκτός ορίων, πέρα από κάθε ηθικό φραγμό : χωρίζει τον Πέτρο, παρατάει τη Φιλοσοφική, δημιουργεί μια έντονη ερωτική σχέση με το Μάρκο, συχνάζει στο καμπαρέ, γνωρίζει τη Ζενί που την οδηγεί ακόμη και στην πορνεία. Δεν το βάζει κάτω, γράφεται στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, για να σπουδάσει ηθοποιός, η οικογένειά της τρελαίνεται, συγκρούεται με τον αδερφό της και η ζωή της αλλάζει όταν παντρεύεται το Δημήτρη, έναν μοναχογιό ευκατάστατης οικογένειας, οπότε όλοι ηρεμούν. Καρπός του έρωτά τους ο γιος τους Ανδρέας, που τον λατρεύει. Δεν μπορεί όμως να αντέξει τη μοναξιά του σπιτιού, επιμένει να δουλέψει και στην άρνηση του Δημήτρη  και την επιμονή του να μείνει σπίτι εγκαταλείπει το παιδί και την οικογένεια και ακολουθεί τον ίδιο παλιό δρόμο, παραδομένη στα πάθη της. Εγκατάλειψη οικογενειακής στέγης και ειδικά του γιου της  σημαίνει ύβρη, είναι το μεγαλύτερο αμάρτημά της, για το οποίο θα πληρώσει.

    Τα χρόνια περνούν , τα αδέρφια της ζουν με τοις οικογένειές τους στο εξωτερικό. Εκείνη αισθάνεται ικανοποιημένη με τα χρήματα και όσα με διάφορους τρόπους απέκτησε, αλλά και μόνη. Ο γιος της έχει μεγαλώσει, δεν τη δέχεται, την απορρίπτει. Θεωρώ πως μια από τις πιο δύσκολες στιγμές στη ζωή της είναι η παρακολούθηση του γάμου του από μακριά. Μια σκηνή , που δίνει ο συγγραφέας με συγκλονιστικό τρόπο σελίδα 345 “σε μια απόσταση, μια γυναικεία φιγούρα έστεκε ακίνητη, δίπλα στον κορμό ενός δένδρου, μοναχική και παράξενα θλιμμένη, κρατώντας την αναπνοή της. Πότε πότε έκλεινε τα μάτια της, δάκρυα κυλούσαν κι έφταναν στα χείλη της, δεν έβγαιναν λέξεις”. Μια άλλη  σχέση της με τον καθηγητή Φωκίωνα Χαρμίδη δεν ευδοκίμησε, αν και εκείνος ήθελε, πέρασαν όμως από τη ζωή της πολλοί ανώνυμοι ευκατάστατοι πελάτες, αλλά την έτρωγε η απόρριψη του γιου της.

        Δε θα αποκαλύψω περισσότερα, θα θέσω όμως ερωτήματα, τα οποία θα σας προτρέψουν να αγοράσετε το βιβλίο και να απαντήσετε διαβάζοντάς το. Άσκησε τελικά η Φλώρα το επάγγελμα του ηθοποιού με επιτυχία, όπως φανταζόταν; Τι απέγιναν οι γονείς της; Τι έμαθε για τη Ζενί (την Ευγενία Γιαννακοπούλου), με την οποία είχε μια ιδιαίτερη σχέση και τη μύησε στην πορνεία;  Ποιο τραγικό γεγονός την έκανε να δυστυχήσει, πληρώνοντας τα κρίματά της και τιμωρώντας τον κακό της εαυτό; Ποια ήταν η Μαρίλη και ποια η σχέση της με την οικογένειά της; Τι απέγιναν οι φίλες της και  ποιο πρόσωπο συνάντησε μετά από πολλά χρόνια που της συμπαραστάθηκε και της έδωσε χαρά;  Ποιος τη βοήθησε να αποκτήσει ένα ιερό ρόλο , να κάνει όσα δεν έκανε στο γιο της και να οδηγηθεί στην κάθαρση; Και τελικά, πόσο μεγάλη σοφία ζωής κρύβει το “παν μέτρον άριστον” , που η Φλώρα δε σεβάστηκε σχεδόν ποτέ;

     Τελειώνοντας , να σας ευχαριστήσω για το χρόνο και την προσοχή σας, να σας πω ότι απόρησα πραγματικά πώς ο συγγραφέας κατάφερε να δώσει τόσο καλά και πειστικά την ιστορία της ζωής 50 περίπου χρόνων ενός ανθρώπου του άλλου φύλου, κάτι που παρατηρούμε και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του με τίτλο “Εκεί ήταν η αγάπη”! Να τον ευχαριστήσω για άλλη μια φορά και να του ευχηθώ καλή συνέχεια σε ό,τι κάνει.

Σας ευχαριστώ,

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΥ ΝΤΑΝΟΥ

-------------------------------ο-------------------------------

Ακολουθεί η εισήγηση του Νικολάου Χούτα Διδάκτορας Νεότερης Ιστορίας και συγγραφέως:

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΠΡΙΟΒΟΛΟΥ “ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΡΚΑ ΩΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗ” Αγρίνιο, 22/4/2025

Επιχειρώντας να συγκεφαλαιώσω την παρουσίαση, θα έλεγα ότι στο μυθιστόρημα “Από τη σάρκα ως την ψυχή” ανιχνεύεται και αποτυπώνεται το ιστορικό θεωρητικό υπόστρωμα του συγγραφέα Ευθύμιου Πριόβολου. Τον γνώρισα μέσα από τα ιστορικά του έργα, θα σημειώσω δύο: Η Αιτωλοακαρνανία με τα μάτια των περιηγητών (2004) και το ιστορικό βιογραφικό έργο για τον Βαλτινό αγωνιστή Ανδρέα Ίσκο, Ανδρέας Ίσκος Καραϊσκος. Η οδοιπορία του στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας (2008).

Για να γίνω περισσότερο συγκεκριμένος στον ισχυρισμό μου, οι ιστοριογραφικές του αναζητήσεις είναι ξεκάθαρα αντιληπτές στο μυθιστόρημα που σήμερα παρουσιάζουμε. Τυπικό παράδειγμα: η μέτρηση του χρόνου μέσα από την εναλλαγή των εποχών -άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας- που με ένα τρόπο περιγράφει την ίδια εξέλιξη της πορείας της ηρωίδας μέσα στις δεκαετίες και τη μεταμόρφωσή της από τη νεότητα στην ωριμότητα, από τη σαρκική ηδονή στην ψυχική ανύψωση, από τη τραγωδία στη κάθαρση.

Μοιάζει δηλαδή, αναλογικά, η αφήγηση της ζωής ενός ανθρώπου να ακολουθεί τα μοτίβα της ιστορικής αφήγησης. Με αρχή μέση τέλος, με «γιατί», «πως» και «πότε». Άλλωστε η ίδια η ιστορία δεν είναι ένας ζωντανός οργανισμός; Μέσα από αυτό το πρίσμα και την συνάντηση της ηρωίδας με την εποχή της, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας του ‘10, θα κινηθεί η παρουσίασή μου.

Ήδη από την πρώτη σελίδα του βιβλίου με την αναφορά στις κωνσταντινουπολίτικες ρίζες της οικογένειας της ηρωίδας, το βάρος της ιστορίας είναι δεδομένο. Διαβλέπει κανείς από την οικογενειακή πορεία τη βαρύνουσα θέση του ιστορικού παρελθόντος. Ανατρέχει ο συγγραφέας στο 1896, έτος προσφιλές σε εμένα λόγω της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα.

Η αναδρομή ξεκινά με τη σφαγή δεκάδων χιλιάδων Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο του 1896, τμήμα της γενικής έξαρσης του Αρμενικού ζητήματος. Από την αγριότητα και την καταστολή δεν ξέφυγε το ελληνικό στοιχείο, ως μια παράπλευρη απώλεια. Αυτό συνέβη με την ρωμανιώτικη εβραϊκή οικογένεια του Ηρώδη Μουταφόν η οποία κατέφυγε στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στο Αίγιο. Ο γιος της οικογένειας βαπτίζεται χριστιανός ορθόδοξος και αλλάζει το όνομα σε Μουτόπουλος. Από το Αίγιο η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, στο Νέο Ηράκλειο, αποκτά μία κόρη την Ειρήνη μητέρα της ηρωίδας που παντρεύεται το Λάμπρο Ναρσή. Η Ειρήνη φοβάται ενδόμυχα μήπως η κόρη της, η οποία γεννήθηκε στην Αθήνα των μέσων της τραγικής δεκαετίας του 1940, αποκτήσει τον αντισυμβατικό χαρακτήρα της θείας της Εσθήρ. Αναλογιστείτε πόσες διαδρομές έχει κάνει το κουβάρι της πορείας αυτής της οικογένειας για να καταλήξουμε στο σκηνικό χώρο δράσης του μυθιστορήματος, την Αθήνα των αρχών της δεκαετίας του 1960.

Στα χρόνια αυτά, οι οικονομικοί δείκτες είχαν ήδη επιστρέψει στο προπολεμικό τους επίπεδο. Το κατά κεφαλήν εισόδημα από 143 δολάρια το 1950 έχει φτάσει τα 429 το 1960. Το 1951 ο πληθυσμός της Αθήνας αντιπροσώπευε το 18,1% το πληθυσμού της χώρας, μια δεκαετία μετά έχει ξεπεράσει το 25%. Η Αθήνα είναι ο βασικός οικονομικός πόλος της χώρας, του οποίου η ταχεία μεγέθυνση οδηγεί σε στασιμότητα ή παρακμή ολόκληρους νομούς. Οι οικονομικοί μετασχηματισμοί δίνουν και ευκαιρίες κοινωνικής ανόδου και εγείρουν φυσικά κοινωνικές απαιτήσεις για αναδιανομή των εισοδημάτων.

Το ελληνικό μεταπολεμικό αστικό κράτος, δρα σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου ως αντικομουνιστικό, με καθοριστικό βέβαια ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του να έχουν οι ΗΠΑ. Η αμερικανική διείσδυση στις εσωτερικές υποθέσεις του ελληνικού κράτους και σε επόμενο στάδιο στα κοινωνικά, πολιτισμικά και καταναλωτικά πρότυπα η οποία είχε εγκαινιαστεί με το Δόγμα Truman (1947) και το Σχέδιο Marshall (1948), συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια.

Αρκεί να θυμίσω τη στάση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, της ΕΔΑ, που έκρουε συνεχώς τον κώδωνα του κινδύνου περί «αμερικανοποίησης» της ελληνικής νεολαίας, απόρροια του μιμητισμού του αμερικανικού τρόπου ζωής, βασικότερα γνωρίσματα του οποίου ήταν η πολιτική αδιαφορία, ο αντικομμουνισμός, ο καιροσκοπισμός και ο ατομικισμός. Η ΕΔΑ θεωρούσε τον αμερικανικό τρόπο ζωής υπεύθυνο για την ηθική διάβρωση των σύγχρονων νέων, οι οποίοι, με τη λανθάνουσα παρότρυνση των κυβερνήσεων, εννοώντας της ΕΡΕ, είχαν απομακρυνθεί από τις εθνικές παραδόσεις και τα ανώτερα ελληνικά ιδεώδη, όπως τον πατριωτισμό, την εθνική ανεξαρτησία, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Οι Λαμπράκηδες μάλιστα υποστήριζαν ότι το πολιτικό κατεστημένο εξασφάλιζε την παραμονή του στην εξουσία, μέσω της πνευματικής ύπνωσης των νέων, προσφέροντάς τους αντί για βιβλιοθήκες, γκανγκστερικά, αντικομμουνιστικά και πορνογραφικά φιλμ και αναγνώσματα, φλιπεράκια και άλλα μηχανικά τυχερά παιχνίδια, σφαιριστήρια και κλαμπ.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ζει τα νεανικά της χρόνια η ηρωίδα ως γόνος μιας μεσοαστικής οικογένειας. Η ίδια κυκλοθυμική, ευφάνταστη, εγωκεντρική, ανυπότακτη, πνεύμα αντιλογίας, ως άλλος Ιανός, εμφανίζει δύο πρόσωπα: της όμορφης και έξυπνης γυναίκας από τη μια και της συνειδητής πιστής της ηδονιστικής απόλαυσης από την άλλη.

Ο συγγραφέας παρουσιάζει τους καθημερινούς διαλόγους της οικογένειας της Φλώρας διαλόγους που διεξάγονταν σε κάθε ελληνικό σπίτι αυτού του κοινωνικού στρώματος, την περίοδο αυτή. Η Φλώρα, φιλόδοξη, ονειρεύεται να σπουδάσει στην Ακαδημία Τεχνών στο Παρίσι. Ωστόσο θα στραφεί για την ικανοποίηση των γονέων της, στη Φιλοσοφική Σχολή. Το κλίμα στα φοιτητικά στέκια της εποχής, π.χ. στη Σόλωνος μας μεταφέρει στους προσωπικούς προβληματισμούς και τις ανησυχίες των νέων της εποχής. Μιας εποχής εκρηκτικής από κάθε άποψη. Η συναναστροφή με το Μάρκο την οδηγεί σε έναν άλλο κόσμο, χορεύτρια στη Τρούμπα. Γνωρίζει τον υπόκοσμο του Πειραιά.

Ο Erikson, ένας από τους πρώτους θεωρητικούς που προσδιόρισε την έννοια της ταυτότητας, υποστηρίζει ότι πρόκειται για την υποκειμενική αίσθηση της κατάστασης που αποκτά το άτομο, ως αποτέλεσμα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Αυτό συνέβη και στην ηρωίδα: το πέρασμα από τη φοιτητική στην καλλιτεχνική ζωή και από εκεί στο αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου είναι μια αλληλεπίδραση παραγόντων του κοινωνικού περίγυρου.

Το δημόσιο βλέμμα, της επιλογής μιας τέτοιας ζωής αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική του ελληνικού κινηματογράφου της περιόδου. Όλοι το έχουμε δει. Ο κινηματογράφος, διαδεχόμενος το μυθιστόρημα, το πρώτο όχημα των αστικών αναπαραστάσεων, αρχές του 19ου αιώνα, μας παρέχει τα αναπαραστατικά εργαλεία της πραγματικότητας της ζωής της πόλης, της Αθήνας. Η αλλαγή προσανατολισμού των θεματικών του ελληνικού κινηματογράφου είναι εμφανής από τη δεκαετία του 1950 με την απομάκρυνση από τον αγροτικό κόσμο και την εστίαση, του βλέμματός τους στην πρωτεύουσα. Η εγχώρια κινηματογραφία συνδιαλέγεται με την πολυδιάστατη αστική προβληματική της εποχής της. Ο κινηματογράφος γίνεται ένα ανοικτό παράθυρο στον κόσμο, μια σειρά έτοιμων ονειροπολημάτων, φαντασιώσεων-ψυχολογικών προβολών, φυγής και παντοδυναμίας.

Ο συγγραφέας πολύ περιεκτικά συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω στην σελ. 102: «Η ζωή, τελικά, είναι ένα μεγάλο θέατρο, όπου παίζεται το ίδιο έργο με διαφορετικούς ανθρώπους, με άλλους τίτλους, με άλλους ρόλους, με άλλα σκηνικά».

Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1953 είχαν αρχίσει να προβάλλονται στους ελληνικούς κινηματογράφους αμερικάνικες ταινίες, όπως «Ο Ατίθασος» (1953) και «Το Λιμάνι της Αγωνίας» (1954), με πρωταγωνιστή τον Marlon Brando και το «Ανατολικά της Εδέμ» (1956), με πρωταγωνιστή τον James Dean ενώ πολύ μεγάλη αίσθηση είχε προκαλέσει η προβολή της ταινίας «Η Ζούγκλα του Μαυροπίνακα» (Blackboard Jungle), το 1956. Αυτές παρουσίαζαν τη νεολαία ως μία ξεχωριστή κοινωνική ομάδα, με τις δικές της ανησυχίες και κώδικες συμπεριφοράς και επικοινωνίας, που επαναστατούσε χωρίς κάποια συγκεκριμένη αιτία εναντίον της μεταπολεμικής κοινωνίας.

Στον ελληνικό κινηματογράφο οι ταινίες «Ο Κατήφορος» (1961), «Νόμος 4.000» (1962), «Οργή» (1962) και «Ίλιγγος» (1963) εμφανίζουν ένα βασικό μοτίβο ταξινόμησης των νέων σε τρεις κατηγορίες· τις φύσει θετικές προσωπικότητες, τις φύσει αρνητικές και τις επιπόλαιες, οι οποίες, παρασυρόμενες από κακές συναναστροφές, οδηγούνται περιστασιακά στην τέλεση αδικημάτων. Η προσοχή των εν λόγω ταινιών φαίνεται να εστιάζεται στις σύγχρονες μορφές ψυχαγωγίας των νέων –έξαλλα πάρτι, σφαιριστήρια, χορευτικά κέντρα– οι οποίες καταλήγουν συνήθως σε εκδηλώσεις τεντιμποϊσμού, δηλαδή «γιαουρτώματα», διαρρήξεις, αποπλάνηση γυναικών, ακόμη και μαστροπεία. Ταινίες όπως οι προηγούμενες εφάπτονται σε ένα μέρος τους με την προβληματική του βιβλίου.

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι στις αλλαγές αυτών των δύο πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, ήταν και το τέλος της σεξουαλικής καταπίεσης ενώ από τη δεκαετία του ‘70 η ιστορία της σεξουαλικότητας μελετάται από ένα πλήθος επιστημών με μαιτρ αυτής της ιστορικής θεματικής τον Michele Foucault, (1976).

Όπως μαρτυρείται και στην περίπτωση της ηρωίδας του βιβλίου, όλα τα προηγούμενα ήταν μέρος της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας, την οποία ο συγγραφέας με την όσφρηση του ιστορικού, γνωρίζει καλά. Για το λόγο αυτό δίνει όψεις των δεκαετιών του 1960 και του 1970, που έχουν χαραχθεί στη συλλογική μνήμη μιας επαναστατικής εποχής κατά την οποία τόσο σε εθνική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα επικρατούσε πολιτικός και κοινωνικός αναβρασμός.

Στην Ελλάδα, ο αναβρασμός αυτός εκδηλώνεται με τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961, τον Ανένδοτο αγώνα που ακολούθησε, τις κινητοποιήσεις της γενιάς του 114, τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 από παρακρατικούς, τα γεγονότα του Ιουλίου του 1965 με την αποστασία βουλευτών της ΕΚ που προκάλεσαν και τις μαζικότερες κινητοποιήσεις της περιόδου και στη διάρκεια τους δολοφονήθηκε από αστυνομικούς ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας .

Τη στάση της ηρωίδας στα πολιτικά δρώμενα περιγράφει ο συγγραφέας στην σελ. 195 «ως φοιτήτρια όσο και ως αντισυμβατικός χαρακτήρας δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον. Κάθε φορά που στο σπίτι συζητούσαν για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα η συμμετοχή της ήταν χλιαρή. Όταν είχε διάθεση, διατύπωνε τις δικές της, διαφορετικές απόψεις. Όσα συνέβαιναν στη χώρα τα έβλεπε ως κομμάτι και απόρροια της κατάστασης που επικρατούσε στον κόσμο, της προσπάθειας των μεγάλων της Γης να εκμεταλλευτούν και να καρπωθούν κάθε γωνιά του πλανήτη. Απέρριπτε την αμερικανική κουλτούρα που απλωνόταν συνέχεια παντού, διαφωνούσε κάθετα με τον πόλεμο στο Βιετνάμ, ήταν κατά του αγώνα δρόμου για τους πυρηνικούς εξοπλισμούς… πίστευε σε μια γενικευμένη ελευθεριότητα … ασπάζονταν ότι απομακρύνονταν από πατριαρχικά πρότυπα, που ήταν ο κανόνας της καθημερινότητας στην Ελλάδα… Άκουγε τους Beatles, οι οποίοι από το ’63 και μετά έγιναν τρέλα για όλο τον κόσμο».

Προηγουμένως, στην σελ. 125 ο συγγραφέας μας πηγαίνει πάλι πίσω στο χρόνο, στο 1896, στην προγιαγιά της Φλώρας, την Εσθήρ, διαβάζω από το κείμενο: «πανέμορφη, ανεξάρτητη, πολύ γνωστή στα σαλόνια της Πόλης, με εραστές τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες...η οποία αντιστάθηκε μόνη της στους εμπρηστές, σε εκείνο το πογκρόμ το καλοκαίρι του 1896, όταν πήγαν να κάψουν το εμπορικό τους στον Γαλατά, και βρήκε τραγικό θάνατο στα σαράντα έξι χρόνια της». Το βάρος του παρελθόντος επανακάμπτει ως συνιστώσα της ζωής. Η Φλώρα το φθινόπωρο του 1965 αρχίζει να ασκεί το αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου, και να φοιτά στη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Πειραϊκού Συνδέσμου.

Ο συγγραφέας δίνει στιγμιότυπα από τη ζωή της: μαζί με φίλους της πηγαίνει στη συναυλία των Rolling Stones στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στις 17 Απριλίου 1967. Τέσσερις μέρες μετά την επεισοδιακή πρόωρη λήξη της ροκ συναυλίας, την εξουσία καταλάμβάνουν οι συνταγματάρχες. Η Φλώρα έπρεπε πλέον να ζήσει τη ζωή που επέλεξε, υπό τα δόγματα του στρατιωτικού καθεστώτος.

Ο Πειραιάς αλλάζει. Η ζωή της αλλάζει. Γνωρίζει τον άντρα που θα αποκτήσει μαζί του ένα γιο το 1972. Ασκεί το επάγγελμα της ηθοποιού. Ζει τα γεγονότα της εποχής, τη κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου, τα γεγονότα της Νομικής Σχολής, την εξέγερση του Πολυτεχνείου, την κυπριακή τραγωδία, τη μεταπολίτευση, το ευρωπαϊκό όραμα.

Ο συγγραφέας, στην σελ.290 αποκαλύπτει την ηρωίδα να αναλογίζεται τη «Στέλλα» στην ομώνυμη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη, όταν πρέπει να κάνει μια επιλογή ζωής, όταν ο ερωτευμένος νέος της έκανε πρόταση γάμου. Η Φλώρα έχοντας το δόγμα «Ή συμβιβάζεσαι ή επαναστατείς, με τις όποιες συνέπειες», χωρίζει σε ηλικία τριάντα πέντε χρονών. Είναι η εποχή της Αλλαγής και της ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Η γυναικεία χειραφέτηση είναι ζητούμενο της εποχής. Η ηρωίδα ανεξαρτητοποιείται και ζει, όπως σημειώνει ο συγγραφέας «με αυτόν τον μοναδικό οδηγό, την αγάπη για τον εαυτό της». Έγινε θεατρίνα του έρωτα με το όνομά «Μαργαρίτα», συγχρόνως με την επαγγελματική καταξίωση στο θέατρο. Παράλληλα τρέχουν οι δημόσιες μνήμες εκείνης της περιόδου: «17 Νοέμβρη», Τσερνόμπιλ (1986), οι φοβεροί καύσωνες του 1987 με 1300 νεκρούς, η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989.

Τη νέα δεκαετία, του ‘90 η ηρωίδα αρχίζει να εισπράττει τις συνέπειες των επιλογών της. Ο γιος της τα χρόνια αυτά σπουδάζει και εργάζεται συζώντας με τη σύντροφό του και μητέρα ακολούθως της κόρης τους. Η σχέση της Φλώρας με τον γιο της, κακή, συγκρουσιακή. Ζει τον τελευταίο έρωτά της με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Φωκίωνα Χαρμίδη, τον οποίο αρχικά γνωρίζει ως Μαργαρίτα. Μόλις ξεκινούσε το φθινόπωρο της ηρωίδας.

Νέα δεκαετία, μεγάλες δοκιμασίες: Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλαγή κοινωνικού κλίματος, 21 μαθητές/τριες βρίσκουν τραγικό θάνατο στα Τέμπη όταν το λεωφορείο που τους μετέφερε από σχολική εκδρομή συγκρούστηκε με νταλίκα (2003). Η ηρωίδα χάνει το 2008 το γιο της. Μπαίνει σε νέο ρόλο της γιαγιάς εν αγνοία της νύφης και της εγγονής με τη συνδρομή του πρώην άντρα της, ως νταντά της μικρής, με το όνομα Θάλεια.

Επανέρχεται στη ζωή της η φίλη της η Ελένη, δασκάλα της εγγονής της. Η χώρα δοκιμάζεται από τη δημοσιονομική κατάρρευση. Η σχέση της ηρωίδας με την εγγονή της λειτουργεί ως κάθαρση για την ίδια, επουλώνοντας τις πληγές της σχέσης με το γιο της. Η αποκάλυψη της ταυτότητάς της θα γίνει λίγο πριν από το φυσικό της τέλος, το Σεπτέμβριο του 2014.

Οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες του βιβλίου μοιάζουν να διατρέχουν τη μεταπολεμική μεταπολιτευτική στη συνέχεια, ιστορία της χώρας, όχι γραμμικά αλλά κυκλικά με τις εμπειρίες μισού και πλέον αιώνα. Πολύ ευσύνοπτα το γράφει ο Θύμιος στη τελευταία σελίδα του βιβλίου «Όταν φεύγει ένας άνθρωπος, φεύγει ένας κόσμος. Πόσα παίρνει μαζί του…». Να τον συγχαρώ που επόπτευσε μέσα από το μυθιστόρημά του πτυχές της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής με τρόπο ρεαλιστικό και σύγχρονο, με τρόπο που μας επιτρέπει να τις κοιτάξουμε ευθύβολα στα μάτια με τη διόπτρα ενός τολμηρού και καλογραμμένου μυθιστορήματος.

Νικόλαος Χούτας Διδάκτορας Νεότερης Ιστορίας.

----------------------------------ο-------------------------------------

Α.Κ.Κ.