Σε μεγαλειώδη εκδήλωση έγινε η παρουσίαση του βιβλίου-μουσικού έργου «Παναρμόνιον» στο Αγρίνιο
Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Δευτέρα βράδυ στις 19 Ιούνη στην κατάμεστη αίθουσα της «Γλυπτοθήκης» της Παλιάς Δημοτικής Αγοράς Αγρινίου, παρουσιάστηκε η πρόσφατη πρωτότυπη και μοναδική εργασία της Καθηγήτριας Βυζαντινής Μουσικής κυρίας Χρυσούλας Τασολάμπρου.
Η προσέλευση των πολιτών-αν και Δευτέρα βράδυ-ήταν πρωτοφανής για παρουσίαση ενός βιβλίου. Αλλά εδώ δεν πρόκειται περί ενός απλού βιβλίου. Μέσα από τις 44 σελίδες του ξεπηδά για πρώτη φορά μια συνταρακτική απόδοση/ερμηνεία σε βυζαντινό ρυθμό, γνωστών ορθόδοξων εκκλησιαστικών ύμνων καθώς και αγαπημένων κλασσικών δημοτικών τραγουδιών. Πολλά από τα παραδοσιακά και ρεμπέτικα είναι καταγεγραμμένα για πρώτη φορά σε Βυζαντινή σημειογραφία, καθώς γράφει στον πρόλογό της στο βιβλίο η κυρία Τασολάμπρου.
Την όλη εκδήλωση συντόνισε με άψογο τρόπο η εκπαιδευτικός και μέλος της χορωδίας «Αγία Σκέπη» κυρία Λένα Ζαμπάρα.
Ανέφερε ότι η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας & Ακαρνανίας και του Δήμου Αγρινίου. Συνδιοργανώνεται με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και την Π.Ε.Δ. (Περιφερειακή Ένωση Δήμων Δυτικής Ελλάδας.
Η κυρία Ζαμπάρα καλωσόρισε στην εκδήλωση τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Αιτωλίας & Ακαρνανίας κ.κ. Δαμασκηνό, τον Δήμαρχο Αγρινίου κύριο Γεώργιο Παπαναστασίου, την Αντιδήμαρχο Πολιτισμού του Δήμου κυρία Μαρία Παπαγεωργίου και όλους τους καλεσμένους που παραβρίσκονταν στην αίθουσα.
Η κυρία Ζαμπάρα μίλησε για την εκδήλωση της βιβλιοπαρουσίασης και συνέχισε πληροφορώντας σχετικά : «Η εκδήλωση ανήκει στις προ-φεστιβαλικές εκδηλώσεις του «4ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορωδιών Αγρινίου». Με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την υιοθέτηση της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO 2003) θα λάβει χώρα η παρουσίαση του βιβλίου - μουσικού έργου «ΠΑΝΑΡΜΟΝΙΟΝ» μέρος της δράσης Οκτάηχος – Octoechos. Η δράση Οκτάηχος – Octoechos είναι μία από τις δύο δράσεις που κατέθεσε η κ. Χρυσούλα Τασολάμπρου στο Υπουργείο Πολιτισμού και μετά από θετική αξιολόγηση της Γνωμοδοτικής επιτροπής και οι 2 προτάσεις, θα τελούν για το 2023 υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού – Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού – Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και αφορούν τη Βυζαντινή Μουσική ως στοιχείο ΑΠΚ.
Να τονίσουμε ότι μόνο 3 προτάσεις αξιολογήθηκαν θετικά στην Αιτωλοακαρνανία και οι 2 εξ αυτών φέρουν τη σφραγίδα των φορέων που εκπροσωπεί η κ. Τασολάμπρου στο Υπουργείο πολιτισμού. Η σημερινή του Φορέα Πνευματικός Πολιτιστικός Σύλλογος η Αγία Σκέπη και υπάρχει και 2η δράση – πρόταση με θετική αξιολόγηση ως καινοτόμα και πρωτοποριακή, που θα λάβει χώρα στις 2 Σεπτεμβρίου και αφορά στη Βυζαντινή Μουσική σε γραφή Braille. (Θα γίνει ενημέρωση με Δελτία Τύπου τον Αύγουστο του «Κέντρου Πολιτισμού – Επιστήμης και Κοινωνικών Δράσεων Μέντωρ»).
H συντονίστρια ευχαρίστησε όλους όσους συμβάλανε για την πραγματοποίηση της εκδήλωσης, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την τηλεόραση του Αχελώου και δεν παρέλειψε και ανθρώπους των παρασκηνίων που εργάζονται σιωπηλά στην προετοιμασία κάθε εκδήλωσης του Δήμου όπως ο κύριος Μιλτιάδης Γρηγορόπουλος, δημοτικός υπάλληλος της Γλυπτοθήκης.
Μίλησε για τους κυρίους ομιλητές της εκδήλωσης, τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής κ. Φώτη Κετσετζή και τον κύριο Χρήστο Ζήση, φιλόλογο και καθηγητή Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής. (Τα βιογραφικά της κα. Τασολάμπρου, κ. Κετσετζή και κ. Ζήση, ακολουθούν στο τέλος του κειμένου).
Κάλεσε στο βήμα τον Δήμαρχο του Αγρινίου για έναν χαιρετισμό.
Ο Δήμαρχος κύριος Παπαναστασίου Χαιρέτισε τον Σεβασμιότατο και όλους τους παραβρισκόμενους στην εκδήλωση. Μεταξύ των άλλων είπε τα παρακάτω λόγια.
«Η Βυζαντινή μουσική είναι κομμάτι της Ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης και βρίσκει, ανά τους αιώνες, την γνησιότερη έκφρασή της στην ορθόδοξη παράδοση. Η Εκκλησία μας μέσα από τις ιερές τέχνες παρήγαγε και παράγει πολιτισμό. Η Βυζαντινή μουσική συγκινεί, ανατάσσει, εξυψώνει και μεταλαμπαδεύει την γνήσια Εκκλησιαστική και Εθνική μουσική μας παράδοση. Είναι σπουδαίο ότι τι Αγρίνιο φιλοξενεί μια τόσο σημαντική εκδήλωση, με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την υιοθέτηση της Σύμβασης για την διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι δική μας φροντίδα και ευθύνη η προστασία, ο σεβασμός και η ευαισθητοποίηση της σημασίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της εκτίμησης που πρέπει να απολαμβάνει. Είναι βέβαιο ότι η σημερινή εκδήλωση εκπληρώνει αυτούς τους στόχους. Τα θερμά μου συγχαρητήρια σε όλες και όλους και ασφαλώς ξεχωριστά στην Χρυσούλα Τασολάμπρου που είχε την έμπνευση και φέρει την υπογραφή για την υλοποίηση της εκδήλωσης».
Τον Δήμαρχο διαδέχθηκε στο βήμα των ομιλητών η κυρία Τσολάμπρου προλόγισε την εκδήλωση λέγοντας:
«Σεβασμιότατε, σεβαστοί πατέρες, κύριε Δήμαρχε, κύριοι Αντιδήμαρχοι, εκπρόσωποι φορέων και Συλλόγων, κυρίες και κύριοι,
Ευχαριστώ για την παρουσία σας εδώ απόψε.
Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τη χορωδία που φέτος κλείνει 10 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας, διαβάζει βυζαντινή παρασημαντική γραφή και με ακολουθεί …παντού.
Τη συνεργάτιδά μου και μαθήτριά μου τη Δώρα Πατσιαλού, τους συνεργάτες μουσικούς μου, όλα τα μέλη της χορωδίας «Αγία Σκέπη».
Η σημερινή εκδήλωση μέρος της Δράσης Οκτάηχος η οποία αποτελεί και προ-φεστιβαλική εκδήλωση και γίνεται με αφορμή της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την υιοθέτηση της Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO (2003) και εδώ και χρόνια κομίζει μια νέα αντίληψη για την πολιτιστική κληρονομιά, καθώς πλέον το επίκεντρο της προσοχής στρέφεται στις πολιτισμικές εκφάνσεις που δεν έχουν απτή, υλική διάσταση. Έτσι, πίσω από τον αυτό όρο, άυλη πολιτιστική κληρονομιά, αποκαλύπτεται ο πολιτισμός των απλών ανθρώπων, ο πολιτισμός της καθημερινότητας: εθιμικές επιτελέσεις, γνώσεις, πρακτικές, παραδόσεις που συχνά είναι πολύ βαθιά ριζωμένες στον χρόνο, καθορίζοντας όμως ακόμα και σήμερα τη συλλογική μας μνήμη και ταυτότητα.
Εμείς ως κοινότητες φορέων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς οφείλουμε να καταγράψουμε και κυρίως να διαφυλάξουμε και να αναδείξουμε τον συγκλονιστικό πλούτο ζωντανών και παλλόμενων άυλων πολιτιστικών παραδόσεων της πατρίδας μας:
Μέχρι σήμερα στο Εθνικό Ευρετήριο έχουν εγγραφεί 83 στοιχεία: (83 έως το 2022)
Βυζαντινή Μουσική / Ψαλτική
Η μνημοτεχνική απόδοση των μελωδιών στις εκκλησιαστικές ακολουθίες και τα χαρακτηριστικά πολιτιστικά στοιχεία και ιδιώματά της.
Το στοιχείο της Ψαλτικής Τέχνης εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2015.
Η εγγραφή στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας αποφασίστηκε το 2019
Η ψαλτική, ως ζωντανή παραδοσιακή τέχνη, θεωρείται από τα σημαντικότερα πολιτισμικά αγαθά, που συμβάλλουν δυναμικά στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτογνωσία του νεότερου ελληνισμού. Τα χαρακτηριστικά της ψαλτικής συνθέτουν ένα ισχυρό κράμα ελληνικού λόγου, ρυθμού και μέλους, συνυφασμένα με ιδιότυπες τεχνοτροπίες και μορφολογικά ιδιώματα, που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα.
Αναλυτική περιγραφή
Η ψαλτική τέχνη αναπτύσσεται και αναδεικνύεται στα μεγάλα κέντρα της Ορθοδοξίας, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Άγιον Όρος και την Εκκλησία της Ελλάδος και θεωρείται ως η αμεσότερη έκφραση της λατρείας. Η κορυφαία αυτή έκφραση του ελληνικού πολιτισμού διαδίδεται σε όλο το εύρος της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και στις σλαβικές περιοχές μεταφερμένη σε πολλές γλώσσες.
Έχω βρεθεί στο Bigorski στα Σκόπια, από τη Ρουμανία μου ζήτησαν ελληνικά λειτουργικά και μουσικά βιβλία και έστειλα ότι υπάρχει σε μορφή PDF. Είναι μεγάλη η συγκίνηση να βλέπεις τη χορωδία της Αρχιεπισκοπής Τιράνων αποτελούμενη από Αλβανούς, να ψάλλει βυζαντινή μουσική, το Αναστασιματάριο μεταφρασμένο.
Χώρος που συν-δέεται με την επιτέλεση/πραγματοποίηση είναι Ο Ναός. Η ψαλτική παράδοση αποτελεί το ομοούσιο γέννημα του Ορθοδόξου Ναού, στον οποίο τελεσιουργούνται και επιτελούνται οι ιερές ακολουθίες.
Τα μέσα διασφάλισης και προώθησης του ψαλτικού έργου είναι οι ποικίλες λειτουργικές συλλογές της εκκλησιαστικής υμνογραφίας Τα λειτουργικά βιβλία, η Οκτάηχος, τα Μηνιαία και λοιπά λειτουργικά βιβλία.
Το εκπαιδευτικό έργο και οι τρόποι, καθώς και η διάρκεια μαθητείας και εκμάθησης της ψαλτικής μπορούν να κατανοηθούν μόνο εάν γίνει αντιληπτό ότι οι διαδικασίες αυτές πρέπει να είναι συνυφασμένες με τη μύηση και το Δάσκαλο.
Το θεμελιώδες αντικείμενο της ψαλτικής δεσμεύεται από συγκεκριμένες πολυεπίπεδες τεχνικές και θεωρητικές γνώσεις. Οι συνιστώσες αυτές απαιτούν μακροχρόνιες σπουδές και συστηματικές ασκήσεις και Μνημοτεχνικές πρακτικές μεθόδους.
Η ψαλτική ως φωνητική μουσική και συνεπώς ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά, έχει χαρακτήρα καθαρά υπερβατικό και οντολογικό, που δεν υπηρετεί την πρόκληση των αισθήσεων (όπως άλλες μουσικές), αλλά διερμηνεύει την αληθινή θεώρηση του κόσμου και της ζωής. Συγκεκριμένα, η δέσμευση αυτή προβάλλει ισχυρά κοινωνικά προσδιοριστικά στοιχεία και κίνητρα, όπως η γλώσσα, η αγωγή, η τεχνική και η αισθητική αντίληψη. Τα πολιτιστικά αυτά γνωρίσματα της ψαλτικής, οικουμενικών διαστάσεων, παγιώνονται σε συγκεκριμένους κοινωνικούς και ευρύτερους εθνικούς σχηματισμούς. Έτσι, τα στοιχεία αυτά αποκτούν μια εκτεταμένη Διορθόδοξη ενότητα που τα καθιστά λαοφιλή και βιώσιμα. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις που αφορούν τη συγγένεια της δομής των εκκλησιαστικών τροπαρίων με τα δημοτικά τραγούδια. Από την άλλη πλευρά, η χρήση των λειτουργικών βιβλίων και ιδιαίτερα της Οκταήχου στην εκπαίδευση, που χρησιμοποιήθηκε κατά την Τουρκοκρατία ως αναγνωστικό εγχειρίδιο με τα γράμματα της αλφαβήτου στην πρώτη σελίδα, αναδεικνύουν τη δυναμική της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ψαλτικής παράδοσης.
Η δυναμική αυτή της ψαλτικής τέχνης εκφράστηκε ανώνυμα και συντηρήθηκε με ιερή επιμέλεια εδώ και πολλούς αιώνες, μεταφερμένη από στόμα σε στόμα.
Την κυρία Τασολάμπρου διαδέχθηκαν οι κύριοι ομιλητές της εκδήλωσης. Πρώτος ο κύριος Φώτης Κετσεντζής, Άρχων Πρωτοψάλτης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής.
Ξεκίνησε το θέμα του: «Αναφορά στη Βυζαντινή Μουσική και το Πατριαρχικό ύφος», με τα λόγια:
«Αγαπητοί συνάδελφοι και αγαπητοί φίλοι της ψαλτικής τέχνης, χαίρετε εν Κυρίω πάντοτε. Βρίσκομαι σήμερα κοντά σας, εδώ στην ευλογημένη πόλη της Δυτικής Ελλάδας, στην πόλη του Αγρινίου, προσκεκλημένος μετ’ εκτιμήσεως από την αγαπητή κ. Τασολάμπρου, ώστε να ομιλήσω στην σημερινή εξαιρετική εκδήλωση της βιβλιοπαρουσιάσεως του πονήματός της «Παναρμόνιον». Και χαίρομαι ιδιαιτέρως, όχι μόνο για την έκδοση ενός ακόμη μουσικού έργου που αναμφιβόλως προάγει και αναδεικνύει την μακραίωνη και πολυποίκιλη Ελληνική μουσική παράδοση και τον πολιτισμό μας, αλλά και για την αγάπη και το μεράκι και το φιλότιμο, με τα οποία συμμείγνυται το εν λόγω πόνημα, στοιχεία που πάντως είναι πολύ απαραίτητα για την σύλληψη ενός έργου, την προετοιμασία και, εν τέλει, την επιτυχή περάτωσή του χάριτι Θεού. Η περάτωση ενός έργου ομοιάζει με την Παρασκευή του άρτου: δεν αρκεί μόνο το αλεύρι και η μαγιά, αλλά χρειάζεται και το ύδωρ για την Παρασκευή του. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την προετοιμασία ενός έργου: η όποια γνώση πρέπει να ζυμώνεται με αγάπη, με μεράκι και με φιλότιμο, και έτσι, χάριτι Θεού, το έργο έρχεται εις πέρας. Αυτό ακριβώς νομίζω ότι έγινε και με το μουσικό έργο που παρουσιάζεται σήμερα».
O ομιλητής μετά την εισαγωγή του αναφέρθηκε στο περιεχόμενο και την αξία του βιβλίου. Για την «φιλόμουση πονήσασα» τόνισε ότι παρουσίασε μια συλλογή παραδοσιακών ασμάτων, των οποίων τόσο η μουσική όσο και τα λόγια, φθάνουν στην εποχή μας ως βαρύτιμη πολιτισμική παρακαταθήκη. Τα τραγούδια είναι τονισμένα στην σημειογραφία της ψαλτικής τέχνης, δηλαδή στην δική μας σημειογραφία της Ελληνικής μουσικής.
Ο κ. Κετσεντζής μεταξύ των άλλων πολλών είπε και τα παρακάτω:
«Η Βυζαντινή Μουσική είναι ευρύτερα γνωστή ως Εκκλησιαστική…. Είναι θεία τέχνη….αναπόσπαστη της Θείας Λατρείας και της προσευχής»
«Σαν μουσική είναι μοναδική…Είναι ανεκτίμητος θησαυρός της Ορθόδοξης Εκκλησίας…Διαθέτει μελωδικούς θησαυρούς, ιδέες, ήχους και μουσικές κλίμακες…»
«Η Βυζαντινή μουσική είναι το μέσο για την έκφραση Ορθόδοξης Υμνογραφίας. Είναι η παραδοσιακή μουσική της».
«Κύριος σκοπός της είναι ο λόγος. Συνδιάζει λόγο, αρμονία, ρυθμό στα πρότυπα των Αρχαίων Ελλήνων».
«Αφομοιώνει ολόκληρη την δογματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστης».
«Κατέχει περίοπτη θέση στην λειτουρηικότητα του λατρευτικού χώρου της Ορθόδοξης Εκκλησίας».
«Η Βυζαντινή Μουσική είναι φωνητική μουσική και μάλιστα μονοφωνική. Είναι το μέσον της Ορθόδοξης λογικής λατρείας. Σκοπό έχει την μετάδοση των θείων μηνυμάτων στις ψυχές των Χριστιανών».
«Ένα σπουδαιότατο γνώρισμα είναι η ενυπάρχουσα στις Βυζαντινές μελωδίες τέλεια συωύφανση και άρρηκτη σύνδεση μεταξύ του λόγου και του μέλους. Μελωδία και κείμενο είναι σε αδιάσπαστη σχέση και ισορροπία».
«Η χαρακτηριστική ακουστική ιδιομορφία υποβοηθεί τον προσευχόμενο σε αυτό που στοχεύει με την προσευχή του. Την μετάπτωσή του σε κατάσταση ενεργής κατάνυξης και θρησκευτικής ανάτασης».
Και καταλήγει ο Άρχων πρωτοψάλτης: «Η Ψαλτική τέχνη είναι από τα βασικά συστατικά της Ορθόδοξης Θείας Λατρείας και πρέπει απαραίτητα να την κατέχουν όσοι διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο σ’ αυτήν και αφού ασφαλώς είναι οι κληρικοί και οι ιεροψάλτες που εκπροσωπούν το λαό. Η γνώση της Βυζαντινής Μουσικής είναι απολύτως αναγκαία, όχι μόνο εις τους ιεροψάλτες αλλά και εις τους κληρικούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Επαίνεσε την φιλότιμη εκδοτική προσπάθεια της κυρίας Τασολάμπρου και ευχήθηκε από καρδιάς να έχει πάντα πρόοδο στην μελέτη της δημώδους παραδοσιακής μουσικής και της ψαλτικής τέχνης. Οι καρποί του κόπου της να είναι ευλογημένοι και το βιβλίο της να είναι καλοτάξιδο.
Ακολούθησε στο βήμα ο Δεύτερος ομιλητής, ο κύριος Χρήστος Ζήσης, φιλόλογος, καθηγητής Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής.
Χαιρέτησε τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη τον Δήμαρχο και τους προσκεκλημένους στην εκδήλωση. Ακολουθούν αποσπάσματα από τον επιστημονικό του λόγο που είχε θέμα: «Η διάσωση και διάδοση της καθ' ημάς κοσμικής μουσικής, μέσα από αγιορείτικους κώδικες βυζαντινής σημειογραφίας».
«Από παλιά μέχρι σήμερα η Παναγία μεταφέρει στο καράβι της, το Άγιον Όρος, ως μικρό θησαυρό κοντά στους άλλους πολλούς και μεγάλους, που ο τόπος και ο τρόπος του Περιβολιού Της διαφύλαξε, μερικές από τις πλέον πολύτιμες πληροφορίες για την γνώση της, εκτός του Ιερού Ναού, μουσικής μας παράδοσης.
Η Βυζαντινή Μουσική αποτελεί μια αισθητικά, μορφολογικά και ιστορικά ολοκληρωμένη παραγωγή, με κύριο γνώρισμα της τον ιερό χαρακτήρα, ακόμα και αν ανιχνεύονται σ’ αυτήν επιδράσεις από την κοσμική μουσική (όπως στο μέλος των «κρατημάτων). Το Άγιον Όρος συμβάλλει στη Μουσική Τέχνη και με την διαφύλαξη αυτούσιων γραπτών κειμένων εξωεκκλησιαστικής μουσικής.
Ανάμεσα στα πολλά, έχουν διασωθεί μουσικές καταγραφές δημοτικών τραγουδιών με Βυζαντινή Παρασημαντική.
Άλλη ενότητα κοσμικών μελών που σώζεται στο Άγιον Όρος είναι η λεγόμενη «Λόγια μουσική της Κωνσταντινούπολης».
Η Λόγια μουσική είναι «επώνυμη» και συνοδεύεται από μουσικά όργανα. Γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.
Τους τελευταίους τρεις αιώνες η Πόλη έδωσε έμπνευση σε πολλούς Έλληνες να ασχοληθούν με την μουσική και την κατασκευή μουσικών οργάνων.
Αναδείχθηκαν σπουδαίοι Πρωτοψάλτες, ψάλτες και μουσικοδιδάσκαλοι.
Ακόμα και οι Δερβίσηδες χρησιμοποιούν την μουσική αυτή στις τελετές τους.
Δυστυχώς ενώ στην Κωνσταντινούπολη οι Τούρκοι σφετεριζόμενοι αυτό το προϊόν το διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο ως κλασσική τους μουσική, στην Ελλάδα μόλις τα τελευταία χρόνια ανακαλύψαμε την ύπαρξή της και τη σημασία της, παρόλο που η Βυζαντινή σημειογραφία ήταν η πρώτη που χρησιμοποιήθηκε από τον 16ο ήδη αιώνα για την καταγραφή της.
Η Λόγια μουσική της Πόλης είναι Μεταβυζαντινό δημιούργημα στο χώρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το Άγιο Όρος υπήρξε μεγάλος θεματοφύλακας και γι’ αυτό το είδος της μουσικής. Ο αρχαιότερος και σπουδαιότερος κώδικας με Φαναριώτικη μουσική είναι του Βατοπαιδίου που γράφτηκε το 1818 από τον ιεροδιάκονο Αντιοχείας Νικηφόρο Καντουνιάρη.
Η πορεία έρευνας που ισχύει για την σπουδή της Βυζαντινής Μουσικής και Παρασημαντικής, πρέπει να θεωρηθεί ως η ασφαλέστερη για τη μελέτη του δημοτικού μας τραγουδιού».
Τους ομιλητές χειροκρότησαν οι καλεσμένοι
Μετά τις εξαιρετικές ομιλίες εισήλθαν στον προκαθορισμένο χώρο, πάνω στα βάθρα της χορωδίας, τα 25 μέλη της «Αγίας Σκέπης», μπροστά τους κάθησαν οι τρεις μουσικοί, ο Χρήστος Ζήσης, ο Γιώργος Λιούλιος και ο Γιώργος Τσούμας. ενώ η μαέστρος κυρία Τασολάμπρου έστησε το αναλόγιο μουσικής.
Ξεκίνησαν με ψαλμούς και συνέχισαν με δημοτικά τραγούδια. Ακούστηκαν η Τριλογία του ήχου Πλαγίου β΄, ήχου πλαγίου α΄ και πλάγιου δ΄. Ενδιάμεσα των ψαλμών ακούστηκαν τα γνωστά παλιά δημοτικά τραγούδια από το βιβλίο «Παναρμόνιον» Αμάραντος και «Από την πόρτα σου περνώ ωραία…Αγρινιώτισσα».
Η παραλλαγή αυτή του τραγουδιού έφερε χαρούμενα χαμόγελα στα πρόσωπα των καλεσμένων ενώ τα κινητά δεν σταμάτησαν να καταγράφουν ήχους και εικόνες!
Ήταν μια ανεπανάληπτη παράσταση της χορωδίας και των μουσικών υπό την διεύθυνση της μαέστρου Χρυσούλας Τασολάμπρου. Γέμισε τις καρδιές όλων στην μεγάλη αίθουσα με απέραντη ευδαιμονία χαρά και ευτυχία, στα ακούσματα των βυζαντινών ύμνων και των νοσταλγικών τραγουδιών!
Το «ΠΑΝΑΡΜΟΝΙΟ» παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Μάιο του 2022 στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Την χορωδία, τους μουσικούς και πιο πριν τους ομιλητές θερμά χειροκρότησαν οι καλεσμένοι.
Από την έναρξη της εκδήλωσης ο Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ.κ. Δαμασκηνός ζήτησε να χαιρετίσει την εκδήλωση στο τέλος, και όταν έφθασε αυτή η στιγμή, προχώρησε στο βήμα και απηύθυνε τον παρακάτω χαιρετισμό:
«Θα ήθελα εξαρχής να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες για την τιμητική αυτή πρόσκληση. Είναι κατά πάντα αξιέπαινες οι προσπάθειες της κ. Τασολάμπρου για την ανάδειξη της καθ' ημάς εκκλησιαστικής μουσικής, ως θεμελιώδους πυλώνα της άυλης, ελληνικής και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό, ιδιαίτερα τη σημερινή εποχή του τεχνολογικού γιγαντισμού και της συνακόλουθης πνευματικής ξηρασίας που διανύουμε, να αναλαμβάνονται τέτοιες πρωτοβουλίες με στόχο την ανάδειξη της ιδιοπροσωπίας του Ελληνικού πολιτισμού, και μάλιστα του εκκλησιαστικού. Κι αυτό γιατί Ελληνικός εκκλησιαστικός πολιτισμός σημαίνει πολιτισμός με αδιάπτωτη ιστορική συνέχεια, ανεξάντλητο πνευματικό βάθος, πρόταση ζωής με χαρακτήρα Ελληνικό, αλλά οικουμενική προοπτική και απήχηση. Γι' αυτό, εύχομαι ολόψυχα η όλη προσπάθεια σας, αλλά και κάθε παρόμοια προσπάθεια να ευοδώνεται, να καρποφορεί και να βρίσκει ανταπόκριση από όλους μας, την Εκκλησία, την Πολιτεία και το φιλόμουσο λαό μας.
Πρέπει, εδώ, να εξομολογηθώ στην αγάπη σας, ότι οι γνώσεις μου γύρω από τη Βυζαντινή μουσική και τη θεωρία της είναι εξαιρετικά πενιχρές, κι έτσι το θέμα της παρούσας εκδήλωσης, η Βυζαντινή οκταηχία, φάνταζε στον νου μου εξαιρετικά ειδικό, αυστηρά μουσικό. Ερευνώντας όμως λίγο τα πράγματα, διαπίστωσα ότι η Βυζαντινή οκταηχία παρουσίαζε μεγάλο, ευρύτερο ενδιαφέρον για δύο κυρίως λόγους:
Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με την Ελληνικότητα, τη συνοχή και τη συνέχεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής παράδοσης την εποχή του Βυζαντίου. Οι ειδικοί θα έχουν να μας πούνε πολλά πάνω σε αυτό, φαίνεται όμως πως τα τεχνικά χαρακτηριστικά της οκτωηχίας, όπως άρχισαν να διαμορφώνονται από πολύ νωρίς και όπως συστηματοποιήθηκαν τον 8ο αι. από τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα του Ελληνικού χαρακτήρα της Βυζαντινής μας μουσικής.
Προκύπτει, δηλαδή, από την έρευνα πως όλος αυτός ο ηχοχρωματικός και ρυθμικός πλούτος της αρχαίας μας μουσικής μετακενώθηκε στον Βυζαντινό εκκλησιαστικό ύμνο, προσαρμόστηκε στις λατρευτικές ανάγκες και ξεκίνησε έναν νέο, αναγεννημένο, πνευματέμφορο κύκλο ζωής. Η οκταηχία λοιπόν, στηριγμένη στο αρχαίο Ελληνικό θεωρητικό σύστημα, είναι, τρόπον τινά, το θεωρητικό δοχείο για να υποδεχθεί όλον αυτόν τον αρχαίο Ελληνικό μελωδικό πλούτο και να ενδύσει αυτόν με τη στολή της ιεροπρέπειας, της προσευχής, της χάριτος του Λόγου.
Κι εδώ ερχόμαστε στον δεύτερο λόγο που κάνει τη Βυζαντινή οκταηχία να έχει ένα ευρύτερο ιστορικό, θεολογικό και πνευματικό ενδιαφέρον. Η οκταηχία συνδέεται άμεσα και άρρηκτα με την προσπάθεια των Πατέρων της Εκκλησίας να αφομοιώσουν δημιουργικά κάθε πρόταση πολιτισμού των εθνικών, αφού πρώτα όμως την αποκαθάρουν εν Αγίω Πνεύματι. «Ιδού καινά ποιώ πάντα», μαρτυρείται στην Αποκάλυψη για τη νέα εποχή της Χάριτος. Η Βυζαντινή οκταηχία είναι το μέσο εκείνο με το οποίο οι μεγάλοι μελωδοί, υμνογράφοι και -πρωτίστως - άγιοι της Εκκλησίας μας πέτυχαν να εξοβελίσουν κάθε θυμελικό άσμα, κάθε μουσική κλίμακα ή σύνθεση που δε θα βοηθούσε στην προσευχή, δε θα ταίριαζε στην ιεροπρέπεια της λατρείας. Και αυτή η διαπίστωση μας φέρνει και πάλι μπροστά σε κάτι γνήσια ελληνικό από τα βάθη των αιώνων: τη συνύφανση λόγου και μέλους, την ανάδειξη του λόγου μέσα από τη μελωδία, τον παιδαγωγικό χαρακτήρα της μουσικής σε αντίθεση με τον - κατά κύριο λόγο - ψυχαγωγικό της μουσικής της Ανατολής.
Βέβαια, όλα τα παραπάνω προσπαθούν να διατρανώνουν τη συνέχεια της Ελληνικής μουσικής, την Ελληνική ταυτότητα της εκκλησιαστικής μας μουσικής χωρίς όμως - και σε καμία περίπτωση - να την περιορίζουν στα στενά Ελλαδικά όρια. Η εκκλησιαστική μας μουσική είναι προσευχή κάθε πιστού όπου γης, αναγωγικό μέσο λατρείας, καθρεφτίζει την καθολικότητα και την οικουμενικότητα της Εκκλησίας μας. Όπως το έλεγε και ο μεγάλος άγιος των Γραμμάτων μας, θέλοντας να επιπλήξει τον ναυαγοσωστικό ζήλο διαφόρων αρχαιοπλήκτων του καιρού του: «Άλλως, η Βυζαντινή μουσική είναι τόσον Ελληνική, όσον πρέπει να είναι. Ούτε ημείς την θέλομεν, ούτε την φανταζόμεθα ως αυτήν την μουσικήν των αρχαίων Ελλήνων. Αλλ' είναι η μόνη γνησία και η μόνη υπάρχουσα. Και δι’ ημάς, εάν δεν είναι η μουσική των Ελλήνων, είναι η μουσική των αγγέλων».
Κλείνοντας, θα ήθελα και πάλι να ευχηθώ εκ μέσης καρδίας στην επιτυχή ολοκλήρωση της δράσης σας. Είμαι σίγουρος ότι δεν θα είναι απλώς άλλη μία, αλλά μίαν άλλη εκδήλωση για τη μελέτη και την προβολή του εκκλησιαστικού πολιτισμού, και αυτή μου η σιγουριά απορρέει από τη διαπίστωση ότι επίσημος προσκεκλημένος της εκδήλωσης είναι ο άρχων πρωτ. της Ι. Α. Αμερικής, Φώτιος Κετσετζής, μύστης μέγας της ιεράς τέχνης του Δαμασκηνού και έγκριτος διδάσκαλος της σε Ελλάδα και Αμερική.
Η Χάρις του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού είη μετά πάντων ημών».
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης ευχαρίστησε την χορωδία για την καταπληκτική απόδοση των ψαλμών και δημοτικών τραγουδιών. Μίλησε για την οργανώτρια κυρία Τασολάμπρου, της οποίας γνωρίζει το μεγάλο έργο και την προσφορά στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής-και όχι μόνο-ενώ, καθώς είπε, γνωρίζει και την μεγάλη αγωνία που την διακατέχει όταν προετοιμάζει μία εκδήλωση. Αγωνία και άγχος που απορρέουν από τον διαρκή της αγώνα και προσπάθεια για την άψογη διοργάνωση με υψηλά βαλμένο τον πήχη για την επίτευξη τέλειου αποτελέσματος.
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν ο Δήμαρχος κ. Γεώργιος Παπαναστασίου, η Αντιδήμαρχος για τα θέματα Πολιτισμού κα. Μαρία Παπαγεωργίου, η κυρία Αμαλία Βούλγαρη – Πολονύφη - Εντεταλμένη Σύμβουλος/Βοηθός Περιφερειάρχη σε θέματα κοινωνικής πολιτικής της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, ο Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Αγρινίου και αντιπρόεδρος της ΔΕΥΥΑ κ. Κωνσταντίνος Κιτσοπάνος, ο Διευθυντής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής Ι.Μητροπόλεως κ. Κωνσταντίνος Καντάνης, ο καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής κ. Ανδρέας Λαναράς,ο καθηγητής κ. Βασίλης Γρηγορόπουλος, οι αιδεσιμότατοι ιερείς Ευάγγελος Ασπρογιάννης, Ιωάννης Γκιάφης, Λεωνίδας Παναγιωτόπουλος και Οδυσσέας Κυρόσημος του Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου Αμφιλοχίας. Πολλοί εκπαιδευτικοί και πολίτες του Δήμου Αγρινίου και όμορων Δήμων.
Το «Παναρμόνιον» είναι το δεύτερο βιβλίο της κυρίας Τασολάμπρου και παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Μάιο του 2022 στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στην 5η του σελίδα το προλογίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α'
Το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως είναι το «Ελλήνων Ηχόχρωμα», Σαρακατσάνικα τραγούδια σε Βυζαντινή σημειογραφία, Έκδοση Αγρίνιο το 2018. Το προλογίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α'
Καθώς είχαμε αλλαγή του καιρού και ανέβηκε απότομα η θερμοκρασία, ειδικά σε κλειστούς χώρους όπως η «Γλυπτοθήκη», τα δροσερά αναψυκτικά που πρόσφερε η οικοδέσποινα της εκδήλωσης, δρόσισαν τους καλεσμένους.
Ακολουθούν τα βιογραφικά.
Βιογραφικό Χρυσούλας Τασολάμπρου
Καθηγήτρια στη Σχολή Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών (Αναγνωρισμένη από το Υπουργείου Πολιτισμού)
Ιδρύτρια του «Διεθνούς Φεστιβάλ Χορωδιών Αγρινίου» και του «Φεστιβάλ Εκκλησιαστικής Μουσικής Αγρινίου»
Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Φιλαρμονικών Χορωδιών και Ορχηστρών Ελλάδος. Ιδρύτρια της χορωδίας «Αγία Σκέπη»
Συγγραφέας του μουσικού – λαογραφικού βιβλίου με τίτλο «Ελλήνων Ηχόχρωμα» και του μουσικού έργου ΠΑΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ( είναι η πρώτη και μόνη ως τώρα γυναίκα συγγραφέας με βυζαντινή γραφή με επίσημη βιβλιογραφία). Το βιβλία είναι καταχωρημένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος και τα προλογίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος.
Είναι μέλος της Επιτροπής Τουριστικής Ανάπτυξης και Προβολής του Δήμου Αγρινίου
Άρθρα της που αφορούν στην ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού μέσω της μουσικής έχουν φιλοξενηθεί σε έγκριτα μουσικά περιοδικά καθώς και σε συνεντεύξεις στο Ραδιόφωνο και την Ελληνική και Ιταλική τηλεόραση.
Έχει μεγάλη δραστηριότητα σε Διεθνές Επίπεδο που αφορά στη Βυζαντινή Μουσική και έχει διοργανώσει υψηλού επιπέδου εκδηλώσεις, ημερίδες και σεμινάρια στη Σουηδία, Κωνσταντινούπολη, Σκόπια, Αλβανία
Βιογραφικό Φώτη Κετσετζή
Ο Φώτιος Κετσετζής γεννήθηκε στην Ξάνθη ,μελέτησε στην Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης, και σπούδασε Βυζαντινή Μουσική κοντά στους μεγάλους διδασκάλους Σουρλατζή και Στανίτσα. Ο κ. Κετσετζής διετέλεσε καθηγητής σε διάφορα σχολεία, λύκεια, και ωδεία, και πρωτοψάλτης από το 1960 σε πολυάριθμες εκκλησίες ανά την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Μεγαλόχαρης Τήνου.
Σαν διευθυντής χορωδιών, έχει οργανώσει και διευθύνει χορωδιακές ομάδες όπου δίδαξε. Επίσης έχει δώσει ομιλίες και διαλέξεις, είναι πολυγραφότατος δημιουργός Βυζαντινών ύμνων χρησιμοποιώντας την παρασημαντική, και έχει ηχογραφήσει πάνω από 50 CD με Βυζαντινούς Ύμνους.
Είναι ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Βοστόνης Η.Π.Α.
Από το 1992 και επί 18 χρόνια ο κ. Κετσετζής ήταν στο πηδάλιο της Χορωδίας της Αρχιεπισκοπικής Θεολογικής Σχολής, και υπηρέτησε ως Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής στο Ελληνικό Κολέγιο και τη Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού στο Μπρούκλαϊν Μασαχουσέτης.
Τέλος, ο κ. Κετσετζής έχει πέντε πτυχία στον Τομέα του, δύο από τα οποία είναι σε επίπεδο Μάστερ, και έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία και διακρίσεις, το πιο σημαντικό από τα οποία είναι αυτό του Οφίκιου του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής.
Βιογραφικό Χρήστου Ζήση
Γεννήθηκε στο Αγρίνιο και ξεκίνησε μαθήματα βυζαντινής μουσικής σε ηλικία 8 ετών.
Συμμετείχε σε παιδικές χορωδίες παραδοσιακής μουσικής καθώς και σε σχολικές χορωδίες. Στην ηλικία των 11 αρχίζει την ενασχόλησή του με την κλασική κιθάρα ενώ δύο χρόνια μετά έρχεται σε επαφή με τα παραδοσιακά όργανα και συγκεκριμένα με το ούτι.
Παράλληλα με τις σπουδές στο τμήμα Φιλολογίας Πατρών συνεχίζει απρόσκοπτα τις μουσικές σπουδές τόσο στη βυζαντινή όσο και στην ευρωπαϊκή μουσική. Συγκεκριμένα παρακολουθεί μαθήματα θεωρητικών ( σολφέζ, αρμονία, αντίστιξη και φούγκα) , διδασκαλία χορωδίας, βυζαντινή μουσική και παραδοσιακό τραγούδι στο ΑχαΪκό Ωδείο Πατρών. Συμμετέχει σε μουσικά φεστιβάλ χορωδιών και παραδοσιακών σχημάτων κερδίζοντας μάλιστα έπαινο το 2011 στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας .Ταυτόχρονα, ξεκινά ζωντανές εμφανίσεις σε διάφορες μουσικές σκηνές της Πάτρας και του Αγρινίου.
Έχει πτυχίο και δίπλωμα βυζαντινής μουσικής. Είναι μέλος του μουσικού σχήματος ‘’Εν οργάνοις΄΄ και συμμετέχει στο ρεμπέτικο μουσικό σχήμα «καφέ Ανατόλια» που δραστηριοποιείται σε Μεσολόγγι και Αγρίνιο.
Είναι μέλος της Βυζαντινής Χορωδίας Αγρινίου, με συμμετοχή σε σημαντικές εκδηλώσεις όπως αυτή στην Ακαδημία Αθηνών . Ήδη από το 2016 διδάσκει στη Σχολή βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής της Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας «Ιωάννης ο Κουκουζέλης» ούτι, λαϊκή κιθάρα, βυζαντινή μουσική, ενώ από την περίοδο 2018 και εξής είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής της παραδοσιακής ορχήστρας της Σχολής. Ακόμη, διδάσκει παιδικές χορωδίες και έχει συμμετοχή σε δισκογραφία και συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια στο ούτι, στη θεωρία της βυζαντινής μουσικής και του maqam ( θεωρία ανατολικής- οθωμανικής μουσικής).
Συνθέτει μουσική για θέατρο και παιδικές παραστάσεις. Ασχολείται και με την συγγραφή και επιμέλεια ιστορικών θεατρικών έργων. Σημαντική στιγμή αποτέλεσε η μουσική επιμέλεια στο θεατρικό αναλόγιο με Χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Αλ.Παπαδιαμάντη το 2019,έχοντας συνεργαστεί με την θεατρική ομάδα ‘’Πρόβα’’ του Δήμου της Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Επιπρόσθετα, κέρδισε το 2018 το πρώτο βραβείο σε Πανελλήνιο Διαγωνισμό σύνθεσης πρωτότυπου κατασκηνωτικού ύμνου που παρουσιάστηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 2022 συνέθεσε πρωτότυπη μουσική και συνέγραψε τα κείμενα της μουσικής παράστασης «Ιωνία Αιώνια» , μια παράσταση αφιερωμένη στη μικρασιατική καταστροφή ( 1922-2022) που παρουσιάστηκε στο ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου από το μουσικό σχήμα Psaltérιo Ensemble, στο οποίο είναι ιδρυτικό μέλος.
Επίσης έχει συνεργαστεί με σημαντικούς καλλιτέχνες όπως η Αρετή Κετιμέ, ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Παντελής Θαλασσινός.
Α.Κ.Κ.
