Στράτος, πρώην Σωροβίλι Ακαρνανίας
Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Η σημερινή Στράτος λεγότανε παλιά Σουροβίγλι ή Σωροβίγλι. Πολλοί το προφέρανε σαν Σοροβίλι. Ήταν κτισμένο στην κορυφή λόφου ένα-ενάμιση χιλιόμετρο από την δυτική όχθη του Αχελώου. Οι κάτοικοι είχαν χτίσει τα σπίτια τους πάνω στα αρχαία ερείπια και χρησιμοποίησαν υλικά από αυτά.
Το 1836 σχηματίστηκε στην περιοχή ο Δήμος Στράτου με έδρα την Λεπενού και απαρτιζόταν από τα χωριά Λεπενού-Ματσούκι-Κριεκούκι-Μαλατέϊκο-Πρεβέντζα-Αμοργιανοί & Μακριάδα και Βαρετάδα. Αργότερα στον δήμο προστέθηκαν και τα χωριά Σωροβίγλι-Μπαμπαλιό-Όχθια-και το διαλυμένο από τους Βαυαρούς μοναστήρι της Παναγίας (Βαρετάδα).
Με διάταγμα
του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη την 14η
Μαΐου 1928 έγινε η μετονομασία από «κοινότης Σωροβιγλίου εις κοινότητα
Στράτου». 
Ο Δήμος Στραταίων είχε διάφορες εξελίξεις τα τελευταία 180 χρόνια, μέχρι που φθάσαμε στην ένωσή του με τον Δήμο Αγρινίου. Σήμερα σαν Δημοτική Ενότητα Στράτου περιέχει την Δημοτική Κοινότητα Λεπενούς και τις τοπικές κοινότητες Γουριωτίσσης, Καστρακίου, Κυψέλης, Ματσουκίου, Οχθίων, Ρίγανης και Στράτου.
Έχει σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού πριν 10 χρόνια, η ενότητα Στράτου (7 χωριά) 5.334 κατοίκους, η Δημοτική Κοινότητα Λεπενούς 2.101, και η τοπική Κοινότητα Στράτου 990.
Οι κάτοικοι σαν κύρια ασχολία έχουν την γεωργία στον πλούσιο κάμπο που ποτίζεται με νερό από τον Αχελώο, καθώς και την κτηνοτροφία.
Αρχές της δεκαετίας του 1960 το χωριό μεταφέρθηκε πιο κάτω στον κάμπο, βόρεια του δημόσιου δρόμου Αγρίνιο-Αμφιλοχία.
Στο εγκαταλειμμένο χωριό πάνω στον λόφο ξεκίνησαν αρχαιολογικές ανασκαφές. Βρέθηκαν πολλά σημαντικά ευρήματα τα οποία φυλάγονται σε μουσεία της περιοχής, κυρίως στο Αγρίνιο. Στον Αχελώο κατασκευάστηκε η μεγαλύτερη μέχρι τότε γέφυρα των Βαλκανίων μήκους 1.400 μέτρων.
Η απόσταση πλέον για το Αγρίνιο έγινε η μισή, μόνο 10 χιλιόμετρα, μια και δεν χρειαζόταν να πάει κανείς τον γύρω από την «παλιά»
πλέον γέφυρα του Ματσουκίου. Αργότερα στην δεκαετία του 80 έγινε και το φράγμα στον Αχελώο, το τρίτο μετά των Κρεμαστών και του Καστρακίου.
Για δυόμιση χιλιάδες χρόνια τα τείχη της αρχαίας Στράτου σημαδεύουν το τοπίο δίπλα στην δεξιά όχθη του Αχελώου ποταμού, που πάντα ήταν το φυσικό και απαραβίαστο σύνορο της Ακαρνανίας και Αιτωλίας.
Κτίστηκε η αρχαία πόλη στο πιο στρατηγικό σημείο της μεγάλης κοιλάδας του κάτω ρου του Ασπροπόταμου. Η εύφορη κοιλάδα ξεκινάει από εκεί και εκτείνεται προς τα νότια καλύπτοντας μια περιοχή 150 εκατομμυρίων στρεμμάτων. Η αρχαία Στράτος ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Ακαρνανίας και έδρα του «Κοινού των Ακαρνάνων» για 150 χρόνια από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Ο χρυσός αιώνας ήταν ο 4ος π.Χ. όταν η πόλη επεκτάθηκε και τα τείχη της έφθασαν σε συνολικό μήκος πάνω από οκτώ χιλιόμετρα, με 55 πύργους και 22 πύλες. Η παραποτάμια πύλη του αρχαίου κάστρου που βλέπομε δίπλα στην γέφυρα περνώντας, ήταν η είσοδος από τις προβλήτες όπου φορτο-ξεφόρτωναν τα σκάφη της εποχής μιας και ο Αχελώος ήταν πλωτός μέχρι κάτω στις εκβολές του.
Την ίδια εποχή ξεκίνησε και το χτίσιμο του ναού του Διός. Στην κορυφή λόφου δέσποζε στην περιοχή. Ήταν Δωρικού ρυθμού με 6 Χ 11 κολώνες. 34,5 μέτρα μήκος επί 15,5 μ. πλάτος.
Οι ογκώδεις πέτρες από ασβεστόλιθο είναι της περιοχής και άλλες μεταφέρθηκαν από την κοντινή Λεπενού. Δεν αποπερατώθηκε η κατασκευή του για άγνωστους λόγους. Πιθανόν λόγω μακροχρόνιων πολέμων με τους Αιτωλούς. Η διακοπή κατασκευής του ναού γίνεται άμεσα αντιληπτό στον επισκέπτη αν παρατηρήσει τους κίονες, έχουν γύρω-γύρω εξογκώματα για να μπορούν να δεθούν με σχοινιά και να ανυψωθούν στην θέση τους με τα παλάγκα της εποχής.
Αυτά τα εξογκώματα θα τα πελεκούσαν οι κτίστες μετά την τοποθέτηση. Όπως και τις κατακόρυφες αυλακώσεις που δεν έγιναν. Μιας και ο ναός είναι στην κορυφή του λόφου δεν καλύφθηκε από χώματα στο πέρασμα των αιώνων και είναι επισκέψιμος.
Η αρχαία Στράτος διέθετε και ένα τοπογραφικά μελετημένο θέατρο, το μεγαλύτερο στην Αιτωλοακαρνανία, χωρούσε άνετα 6-7 χιλιάδες θεατές οι οποίοι είχαν απεριόριστη θέα προς τον ποταμό-Θεό Αχελώο, τον απέραντο κάμπο, τις λίμνες και τα μακρινά βουνά Παναιτωλικό και Αράκυνθο. Τα τελευταία χρόνια, καλοκαιρινές νύχτες με πανσέληνο, έγιναν πετυχημένες μουσικές εκδηλώσεις που προσέλκυσαν κόσμο από όλη την Αιτωλοακαρνανία και όχι μόνο.
΄
Η αγορά της πόλης ήταν δυτικά του θεάτρου και εκεί έχουν βρεθεί αξιόλογα ευρήματα που μας κατατοπίζουν για την ζωή των κατοίκων. Υπήρχαν πολλά κτήρια καθώς και το βουλευτήριο. Στην πλατεία της αγοράς ήταν οι ανδριάντες θεών και ηρώων, μεγάλη βρύση, και βωμός για τις απαραίτητες θυσίες προς τους θεούς. Βρέθηκαν ακόμη ίχνη από την Βυζαντινή περίοδο.
Ανασκαφές έγιναν στην δεκαετία του 50 καθώς και του 90, από την Γαλλική Αρχαιολογική σχολή και το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Έλληνες αρχαιολόγοι συμμετείχαν καθοριστικά σε όλες τις ανασκαφές, όπως ο κ. Ζαφειρόπουλος και ο Δρ. Λάζαρος Κολώνας.
Όταν οι Ρωμαίοι έκτισαν την Νικόπολη στην Πρέβεζα το 30 π.Χ. οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν εκεί για την δημιουργία της μεγάλης πόλης που σχεδίασαν οι κατακτητές. Η αξία όμως της στρατηγικής θέσης της Στράτου παρέμεινε για όλους τους μετέπειτα αιώνες καθοριστική, μιας και έλεγχε την κυριότερη οδό στην δυτική Ελλάδα.
Οι κλασσικοί Έλληνες ιστορικοί Θουκιδίδης και Πολύβιος αναφέρονται στην οχυρωμένη πόλη και στον πολιτισμό που άνθισε στην Ακαρνανία.
Πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές πέρασαν από την περιοχή και γνωρίζοντας την αρχαία Ελληνική ιστορία, καλύτερα από εμάς, σταμάτησαν και αναζήτησαν τα ίχνη του αρχαίου πολιτισμού που άνθισε εκεί δίπλα στο μεγάλο ποτάμι. Το 1805 πέρασε ο W. Leake και αμέσως μετά ο Γάλλος Πουκεβίλ. Έγραψε για την αρχαία Στράτο και τα ίχνη της που εντόπισε στα βιβλία του. Ακολούθησε και άλλος Γάλλος περιηγητής ο Leon Heuzey to 1856.
Πολλά χρόνια αργότερα το 1884 ο Δημήτρης Βικέλας στην περιοδεία του από Νικόπολη εις Ολυμπία γράφει τα εξής: «Για τα μνημεία της Στράτου δεν θα γράψω, παραπέμπω στα γραπτά του Heuzey. Από τότε δεν έχει ληφθεί καμιά φροντίδα… Κάποτε θα έρθει και η σειρά της Ακαρνανίας…Και καθώς έλεγε ο Beule, να επιφυλάξομε και για τις επόμενες γενιές την ευχαρίστηση των αρχαιολογικών ανακαλύψεων!» Τελικά πέρασαν 140 χρόνια που έγραψε τα λόγια αυτά και πλήρη ανασκαφή δεν έχει γίνει ακόμα.
Από αυτή την περιήγηση του Βικέλα μαθαίνομε ότι το 1880 κατασκευάστηκε ξύλινη γέφυρα στον Αχελώο από την οποία διάβηκε. Είχε πάθει όμως ζημιές από κατεβασιά και ο αμαξάς ζήτησε να κατέβουν από την άμαξα οι επιβάτες, έλυσε τα άλογα και τράβηξε ο ίδιος την άμαξα πολύ προσεκτικά σε κάποια σημεία. Δεν θα την επισκεύαζαν την γέφυρα γιατί μελετούσαν την κατασκευή πέτρινης γέφυρας πιο πάνω. (βυθισμένη στα νερά της λίμνης του φράγματος).
Για πολλές χιλιάδες χρόνια μέχρι τότε, εκεί ήταν το καλύτερο πέρασμα του ορμητικού θεοποιημένου ποταμού. Κατακτητικοί στρατοί από τα αρχαία χρόνια ανέκοπταν τις εκστρατείες τους μπροστά στα ορμητικά ρεύματα, που μόνο οι ντόπιοι γνώριζαν που και πως θα τα διασχίσουν. Στρατεύματα ολόκληρα αφανίστηκαν στην βιασύνη τους για προέλαση ή οπισθοχώρηση.
Επί Τουρκοκρατίας μάχες δόθηκαν κοντά στον φουρτουνιασμένο Αχελώο. Περισσότερο γνωστά γεγονότα στην περιοχή είναι η μάχη των Ενετών κατά των Τούρκων τον Σεπτέμβριο του 1684. Εκεί στο πέρασμα του Αχελώου κοντά στα Όχθια οι Τούρκοι τράπηκαν σε άταχτη υποχώρηση και οι Ενετοί βοηθούμενοι από χίλιους πεντακόσιους Έλληνες εθελοντές πέρασαν τον Ασπροπόταμο και κυρίευσαν Ζαπάντι και Βραχώρι. Και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 που φέτος γιορτάζομε τα 200 χρόνια, οι Έλληνες κυνήγησαν τους Τούρκους και εκείνοι οπισθοχωρώντας για τα Γιάννενα ρίχτηκαν στα ορμητικά νερά και χάθηκαν χιλιάδες …
Κλείνοντας θα πρέπει να θυμίσομε λίγα από τα πολλά που λείπουν από την όμορφη αυτή κεντρική «γωνιά» της Αιτωλοακαρνανίας. Συνέχιση αρχαιολογικών ανασκαφών, σεβασμός και προστασία του χώρου, ταχτική συγκοινωνία με το Αγρίνιο, μονοπάτια φωτισμένα για τους επισκέπτες, λειτουργία του θεάτρου-μουσικά φεστιβάλ, μουσείο για τα ευρήματα, αυτά είναι λίγα μικρά βήματα για την αξιοποίηση της μεγάλης πολιτισμικής κληρονομιάς της Ακαρνανίας.
Απόστολος Κων. Καρακώστας
